Իսկանդերի համազարկը լռեցնելու պահն ու «Լավրովի պլանը»
ԱՄՆ նոր վարչակազմի ձևավորումից հետո պաշտոնական Վաշինգտոնը որոշակի պասիվություն էր դրսևորում ղարաբաղյան կարգավորման գործընթացում: Երեկ, սակայն, բացը լրացրել է ԵԱՀԿ Մինսկի խմբում ամերիկացի համանախագահ Ռիչարդ Հոգլանդը, որը բավական փակագծեր է բացել, իհարկե, ամբողջությամբ չբացվելով: «Ձեզ դուր չի գա, եթե ասեմ, բայց մենք չենք օգտագործում այդ անվանումը, մենք չենք ասում՝ «Լավրովի պլան», մենք բոլորս գիտենք՝ դա որտեղից է եկել, բայց դիվանագիտորեն մենք սա կոչում ենք՝ «բանակցային սեղանին գտնվող պլան, առաջարկ»- ասել է ամերիկացի համանախագահը։ Այնուհետև նա պարզաբանել է, որ այն, ինչ այժմ սեղանին է, տարբեր պլանների հղկված, փայլեցված տարբերակն է. «Արդյո՞ք կրկնօրինակն է նախկին պլաններից մեկի, ոչ, սա նոր ուղիներ, նոր լուծումներ է դիտարկում, որը կարող է հակամարտության բոլոր կողմերի համար ընդունելի լինել»։ Ապրիլի 2-ին Հայաստանում կայանալիք ԱԺ ընտրություններից հետո պատերազմի բռնկման հավանականությունը շատերը բավական մեծ են որակում: Պարզ է, որ միջնորդները խնդիր են դրել իրենց առջև` ապահովել բանակցությունների շարունակականությունը: Վերջին շրջանում պաշտոնական Երևանը կոշտացրել է դիրքորոշումը, Սերժ Սարգսյանն արդեն երկրորդ անգամ է հասկացնում, որ, եթե Ադրբեջանը հանկարծ կրկին դիմի արկածախնդրության` հայկական կողմը կօգտվի մեր զինանոցի ողջ հնարավորություններից և նույնիսկ չի ուշանա Իսկանդերի համազարկը: Բոլորն են հասկանում, որ այս իրավիճակում կարգավորման գործընթացը երկար չի կարող ձգվել` կամ բանակցություններ, կամ ռազմական գործողություններ: Հետևաբար` միջնորդներն առաջինն են, որոնք հասկանում են իրենց անելիքի նշանակությունն այս փուլում: Բանակցությունները պետք է շարունակվեն, բայց ինչպե՞ս: Ահա այստեղ է, որ ծագում է հաջորդ հարցը` կարգավորման ո՞ր տարբերակի մասին է խոսքը: Ռիչարդ Հոգլանդը հստակեցրել է խոսակցությունները «Լավրովի ծրագրի» շուրջ ու որքան էլ պաշտոնական Երևանը հերքի, թե նման պլան չկա` այն իսկապես կա` անկախ նրանից, թե միջնորդներն այն ինչպես են անվանում: «Մենք այն չենք կոչում «Լավրովի ծրագիր», սակայն, անշուշտ, սեղանին դրված է ծրագիր: Այն շատ համապարփակ ծրագիր է, բաղկացած է երեք մասից, սակայն, ճիշտ չի լինի, եթե ես ձեզ մանրամասներ հաղորդեմ, որովհետև բանակցող երկու կողմերը պետք է աշխատեն տարբեր ասպեկտների շուրջ: Դիվանագիտությունը նման է թղթախաղի, երբ քարտերը քո ձեռքում են, ամբողջը չես նետում սեղանին, որ բոլորը տեսնեն»,- պատկերավոր ասել է Հոգլանդը: Ուրեմն, կարելի է արձանագրել, որ Մոսկվայի, Բաքվի և Անկարայի համար ընդունելի այդ պլանն է օրակարգում, որի մասին շատ լավ գիտեն նաև Երևանում: Ու երբ ամերիկացի համանախագահն ասում է. «Բոլորս գիտենք՝ որտեղից է եկել այդ պլանը», իսկապես նա ասում է ճշմարտությունը: Ինչու՞ է ամերիկացի համանախագահն, օրինակ, խուսափել պատասխանել կոնկրետ հարցի` արդյո՞ք այդ ծրագիրը նախաձեռնել է Ռուսաստանը... Նա արձագանքել է այսպես․ «Դժվար է պատասխանել այդ հարցին... Այժմ սեղանին առկա ծրագիրը արմատապես չի տարբերվում նախկինում եղածներից: Թե ով է կամ որ երկիրն է հեղինակել այդ ծրագիրը, չեմ պատրաստվում մեկնաբանել, սակայն, կարող եմ ասել, որ այն շատ լավն է և միջազգային հանրության կողմից հավանության է արժանացել: ԵԱՀԿ-ն, համանախագահները և համանախագահների կառավարությունները հավանություն են տվել այդ ծրագրին»: Իսկ Հայաստանի և Ադրբեջանի համար ընդունելի՞ է սեղանին դրված կարգավորման ծրագիրը, Հոգլանդը պատասխանել է․«Կասեի, որ երկու կողմերը հստակորեն պատկերացնում են, թե ինչ է իրենից ներկայացնում ծրագիրը: Սա չի նշանակում, թե կողմերը համաձայնություն են տվել դրան: Սեղանին առկա ծրագիրը շատ մանրամասն է, հստակ է, և ես վստահ եմ, որ բոլոր կողմերի իշխանությունները հասկանում են, թե ինչ կա դրանում»: Մարտի սկզբին, երբ Մոսկվայում բանակցեցին Լավրովն ու Մամեդյարովը` այդ հանդիպման ավարտին Լավրովն արձանագրեց` «դեռ չեն համաձայնեցվել երկու-երեք առանցքային թեմա, դրանք քննարկվում են»: Հենց այս հարցերի շուրջ կողմերից համաձայնություն ստանալու համար էլ առաջիկայում համանախագահները կկազմակերպեն Հայաստանի ու Ադրբեջանի արտգործնախարարներ հանդիպում, որից հետո է կաշխատեն նախապատրաստել երկու երկրների նախագահների հանդիպումը: Միջնորդների ուղերձը պարզ է` ժամանակն է կրկին բանակցելու: Իսկ թե որն է կարգավորման «պլանն» ու ինչպե՞ս են դա անվանում, ըստ էության, միջնորդների համար երկրորդական է: Ամերիկացի համանախագահը չի հերքել, որ բանակցային սեղանին հենց «Լավրովի պլանն» է, թեև արձանագրել է, որ իրենք դա չեն անվանում «Լավրովի պլան»: Այսինքն` այս փուլում Իսկանդերի հնարավոր համազարկը «լռեցնելու» ու «Լավրովի պլանի» շուրջ բանակցությունները շարունակելու հրամայականն է միջնորդների առջև, և նրանք դա իրականացնելու լուրջ հայտ են ներկայացրել: Թամար Բագրատունի