Պուտինի ու Էրդողանի «մատրիցայի» նմանությունը
Թուրքիայի «պուտինացումը» Սահմանադրական բարեփոխումների նախագիծը, որը հանրաքվեի է դրվելու ապրիլի կեսին, թուրքական խորհրդարանը դարձնում է գրանցման պալատ, ինչպիսին է ռուսական Պետդուման՝ գրել էր վերջերս Le Monde պարբերականի թղթակից Մարի Ժեգոն: Շուտով Թուրքիան փոփոխություններ կմտցնի Սահմանադրության մեջ, որպեսզի ընդլայնի նախագահ Էրդողանի լիազորությունները: Եթե վերջինիս կողմնակիցները հիշատակում են նախագահական կառավարման ուժեղ համակարգը՝ ամերիկյան կամ ֆրանսիական ձևով, ապա գործնականում մշակվում է մոդել, որն ավելի շատ հիշեցնում է Վլադիմիր Պուտինի Ռուսաստանը՝ գրել էր հոդվածագիրը: Արտաքին քաղաքականությունում «Փոքր Ասիայի» ռազմավարական դիրքորոշման փոփոխությունը՝ հեռացում Արևմուտքից և մերձեցում Մոսկվայի հետ, ուղեկցվում է Թուրքիայի քաղաքական համայնապատկերի «պուտինացմամբ»: Խորհրդարանի կողմից հաստատված սահմանադրական նախագիծը հանրաքվեի կդրվի ապրիլի կեսին, ժողովուրդը պետք է «կողմ» կամ «դեմ» քվեարկի առաջնորդին՝ ասվում է հոդվածում: Պուտինի Ռուսաստանը և Էրդողանի Թուրքիան ընդհանուր շատ բան ունեն՝ բացի «ուղղահայաց իշխանությունից»: Երկու ղեկավարներն էլ իրենց պահում են միսիոներների նման, որոնք ուղղորդում են ժողովրդին: «Ես նույնպես հովիվ եմ, նա, ով չի հասկանում հովիվի փիլիսոփայությունը, չի կարող ղեկավարել»,- հայտարարել է Էրդողանը 2016թ. նոյեմբերին: «Այս 8 տարիների ընթացքում ես աշխատել եմ ստրուկի նման՝ առավոտից մինչև գիշեր»,- ասել է Պուտինը 2008թ. նախագահական երկրորդ ժամկետը լրանալուց հետո: Երկու առաջնորդներն էլ իրենց ելույթները համեմում են բարոյական, կրոնական, պատմական հղումներով: Պուտինը գովաբանում է Պյոտր Ստոլիպինին (1862-1911թթ. զբաղեցրել է վարչապետի պաշտոնը Նիկոլայ 2-րդի օրոք): Էրդողանն իր հերթին հարգանքի տուրք է մատուցում Մեհմեդ 2-րդին՝ 2016թ. մայիսի 29-ին ճոխ կերպով նշելով Կոնստանդնուպոլսի գրավման 563-ամյակը: Երկուսն էլ հիանալի կերպով կարողանում են մոբիլիզացնել զանգվածներին՝ իրենց երկրները ներկայացնելով որպես ամրոցներ, որոնք պաշարված են ներքին և արտաքին թշնամիների կողմից՝ գրել է հոդվածագիրը: «Կրեմլում, ինչպես և թուրքական մայրաքաղաքում, մատրիցան նույնն է. ճնշում գործադրել ԶԼՄ-ների նկատմամբ: Սկսած 2000թ.-ից՝ Պուտինը հաշվեհարդար է տեսել հիմնական հեռուստաալիքների նկատմամբ՝ խլելով NTV հեռուստաալիքը օլիգարխ Վլադիմիր Գուսինսկուց, ORT-ն՝ գործարար Բորիս Բերեզովսկուց»,- փաստում է լրագրողը: Նկատենք, որ սկսած իր առաջին մանդատից՝ 2003թ. վարչապետի պաշտոնը ստանձնելուց հետո Էրդողանը ևս ձգտում է վերահսկել մեդիա-դաշտը՝ գործարարների միջոցով, որոնք մոտ են կանգնած իշխանություններին: 2016թ. հեղափոխության փորձից հետո Թուրքիայում փակվել է 102 զանգվածային լրատվամիջոց, բանտարկվել են տասնյակ լրագրողներ: Արևմուտքից Թուրքիայի կախվածությունը Թուրքիան, որ Մեծ Բրիտանիայի և Գերմանիայի ղեկավարներին ընդունելուց հետո ընդունեց նաև ԿՀՎ ղեկավարին, չի կարողանում հեռանալ արևմտամետ, ՆԱՏՕ-ամետ քաղաքականությունից: Արտասահմանյան հյուրերի հետ բանակցությունների հետ սեղանին, իհարկե, նոր առաջարկներ էին՝ Սիրիայից մինչև Կիպրոս, պետական համակարգից մինչև մասնավորեցում: Նախագահական ռեժիմը և նոր սահմանադրությունը նույնպես այդ ծրագրի շրջանակներում էին: Թուրքիան, որ 152 հողատարածք Էգեյան ծովում, որոնցից 18-ը կղզիների կարգավիճակ ունեն, հանձնեց Հունաստանին և դուրս եկավ Սիրիայի թուրքական տարածքից, որտեղ գտնվում էր Սուլեյման շահի դամբարանը, զոհաբերում է նաև Կիպրոսը. իմպերիալիզմը չի խնայում ոչ ոքի: Դրա վառ օրինակը բրիտանական դիվանագիտությունն է, որ այնքան ճկուն է, որ ունակ է «հանելու գուլպան առանց կոշիկը հանելու»: Ոչինչ չի թողնվում պատահականության կամքին: Այսպես, վարչապետ Թերեզա Մեյը հայտարարել է, որ Մեծ Բրիտանիան կրկին կքննարկի ԵՄ-ի հետ մաքսային միության համաձայնագիրը, դուրս կգա միասնական եվրոպական շուկայից, աստիճանաբար նաև ԵՄ-ից: Փոխվում են պահանջները, փոխվում են դաշինքները: Յուրաքանչյուր նոր ստեղծված դաշինքին հակակշիռ ծնվում է նոր դաշինք: Դրանից ելնելով՝ երկրները նոր դիրքորոշումներ են արտահայտում: Օրինակ ԵՄ-ի ընդլայնվելուն զուգահեռ Մեծ Բրիտանիան դուրս է գալիս ԵՄ-ից: Ռուսաստանը մի կողմից գործում է Չինաստանի հետ համաձայնեցված, մյուս կողմից այնպիսի գործողություններ է նախաձեռնում, ինչպիսիք են ԵԱՏՄ-ն և ԵՏՄ-ն: Ռուսաստանի առաջարկով և Չինաստանի հավանությամբ՝ Թուրքիան 2017թ. կնախագահի ՇՀԿ-էներգետիկ ակումբում: Այս տարի ՇՀԿ-ն պատրաստվում է սեղանի շուրջ հրավիրել նաև Հնդկաստանին և Պակիստանին: ՇՀԿ-ի այդ քայլը, չնայած Հնդկաստանի և Չինաստանի միջև մրցակցությանը, Հնդկաստանի և Պակիստանի միջև հարաբերությունների լարվածությանը, վկայում է այդ կազմակերպության վստահության մակարդակի մասին: Նշենք, որ Իրանի անդամության հարցը առաջ է քաշել Ռուսաստանը, իսկ Պակիստանի անդամության հարցը՝ Չինաստանը: Այդ երկու երկրների հետ միասին քննարկվում է նաև Իրանի լիիրավ անդամակցությունը: Ռուսաստանն աշխարհում ամենամեծ տարածքն է զբաղեցնում և հարուստ է էներգակիրներով… Չինաստանը ամենախիտ բնակեցված երկիրն է, աշխարհի ֆաբրիկան՝ երկրորդ խոշորագույն տնտեսությունը… Հնդկաստանը բնակչության թվով երկրորդ երկիրն է աշխարհում, որը Չինաստանի հետ միասին տնտեսապես արագ զարգացող երկրներից մեկն է, որտեղ համաշխարհային էներգիայի պահանջարկը արագ աճում է… Նոր Մետաքսի ճանապարհի իրականացման համար, որը ստացել է «մեկ գոտի, մեկ ճանապարհ» անվանումը Չինաստանը ստեղծել է Մետաքսի ճանապարհի ներդրումային ֆոնդ: Առաջին փուլի համար նա հատկացրել է 40 մլրդ դոլար: Նախագծի իրականացման համար, որն ընդգրկում է չափազանց մեծ տարածաշրջան՝ Չինաստանից մինչև Ռուսաստան, Թուրքիայից մինչև Բալկաններ, Իսպանիայից մինչև Գերմանիա, Չինաստանը հստակ ասել է. «Ինձանից փող չխնդրեք, դիմեք ինձ նախագծերով»: Այդ իրավիճակում Թուրքիան մինչ այժմ չունի համակարգային հետևողական թիրախային եվրասիական ռազմավարություն: Այնուամենայնիվ, Թուրքիան հանդես է գալիս որպես տարածաշրջանում խոշորագույն տնտեսական պոտենցիալ ունեցող երկիր: Թուրքիայի և Չինաստանի միջև ապրանքաշրջանառությունը 28 մլն դոլար է: Չինաստանից ներկրվող ապրանքները 10 անգամ գերազանցում են Թուրքիայից Չինաստան արտահանվող ապրանքներին: Թուրքիայում Չինաստանը ունի մոտ 750 ընկերություն: Ցանկացած պարագայում ճիշտ պատասխաններ գտնելու համար պետք է ճիշտ հարցեր առաջադրել: Արժե հարցնել օրինակ՝ ինչու՞ իմպերիալիզմը, որը բռնագրավում և տրոհում է աշխարհի տարբեր երկրներ, կամենում է Կիպրոսի միավորումը: Ինչու՞ պետք է Թուրքիան լքի կղզին այն ժամանակ, երբ Հարավային Կիպրոսում Մեծ Բրիտանիան երկու ռազմաբազա ունի: Ինչու՞ է Թուրքիան հապաղում հակվելու դեպի Եվրասիա, երբ Մեծ Բրիտանիան դուրս է գալիս ԵՄ-ից և իր առևտրային հարաբերություններն է զարգացնում Չինաստանի հետ: Մետաքսյա Շալունց