Ո՞ր լուրջ ներդրողը կցանկանա ներդրում անել «ռեյդերական» միջավայրում

«Փաստ» օրաթերթը գրում է.

Այն, որ վերջին 5-6 տարին Հայաստանում հետևողականորեն ապականվում է նաև գործարար կյանքը, ներդրումային միջավայրն էլ՝ վերադիր, բանիմացների համար գաղտնիք չէ: Ավելին, այս մասին պարբերաբար բարձրաձայնում են տարբեր տնտեսագետներ, այլ մասնագետներ: Նիկոլ Փաշինյանի ու նրա խմբակի իշխանության գալուց անմիջապես հետո առաջին քայլերից մեկը, կհիշեք, գործնականում «բանկային գաղտնիք» ասվածի չեղարկումն էր: Սա արդեն իսկ «դեղին քարտ» էր պոտենցիալ ներդրողների համար: Մենք այստեղ առանձնապես չենք ծավալվի առ այն, թե ինչ կաթնառատ գետեր ու կիսելային ափեր էր խոստանում Նիկոլ Փաշինյանը թե՛ իշխանության գալուց հետո, թե՛ մանավանդ «ընդդիմադիր աշխատելու» տարիներին, առավել ևս՝ «թավշյա, ոչ բռնի» և այլն «հեղափոխության» օրերին:

Գործարարները նման ոտանավորների սիրահարներ չեն, այլ անհամեմատ «հողին կպած» են և առաջնորդվում են, որպես կանոն, չոր հաշվարկներով և կոնկրետ իրողություններով: Առավել ևս՝ խոշոր ու առանձնապես խոշոր սեփականատերերը, ներդրողները, մեծ ընկերությունները: Իսկ նրանց համար «բանկային գաղտնիքը» պայմանական մի բանի վերածելը «ստոպի» ազդանշան է: Բայց միայն դա չէ խնդիրը: Փաշինյանական իշխանությունները, հասկանալի է, իրենց վարչապետի ուղիղ կարգադրություններով, անմիջապես նետվեցին «գործարար աշխարհին», այսպես ասած, փետրահան անելուն: Եթե հակիրճ, ապա արագորեն անցան այնպիսի գործողությունների, որոնք հենց իրենք ժամանակին սաստիկ քննադատում էին: Սա և՛ բիզնեսի ներկայացուցիչների վրա «նալոգ դնելն» է՝ զանազան «հիմնադրամների» մուծվելու հետ կապված, և՛ փաշինյանական օլիգարխներին արտոնություններ տալը, և՛ «յուրայիններին» պետպատվերներով ապահովելը, ըստ որում, ինչ մրցույթ-բան, միանգամից՝ «մեկ անձից գնումով», և՛ գործարարների վրա «նայեզդները» (կներեք, փաշինյանական բառամթերքից օգտվելու համար): Այդ և ոչ միայն այդ երևույթներին դեռ կվերադառնանք:

Քավ լիցի, օրինակների ու փաստերի պակաս չկա ամենևին: Սակայն նախ՝ համեմատաբար «թարմ» տեղեկությունների մասին: Վերջին շրջանում, ու ոչ միայն զրուցատաղավարներում կամ մամուլի էջերում, այլև՝ իշխանության միջանցքներում ինտենսիվ խոսակցություններ են շրջանառվում, այսպես ասենք, ՀԷՑ-ը խլելու թեմայով: Խոսքը «Հայաստանի էլեկտրական ցանցեր» ընկերությունը խոշոր գործարար, «Տաշիր» ընկերությունների խմբի նախագահ Սամվել Կարապետյանից «խլելու» մասին է: Կամ առնվազն որոշ մասը: Ճիշտ է, օրերս Սամվել Կարապետյանը լրագրողների հետ զրույցում հերքեց դա՝ հայտարարելով, որ իշխանությունները ոչ մի նման բան չեն անում, բայց, դե, մախաթը պարկում դժվար է թաքցնել, իսկ ծուխն էլ անկրակ չի լինում: Բանն այն է, որ Երևանի ՀԷԿ-ում տեղի ունեցած հրդեհի, ԲԷՑ-ի վթարների ու, դրանցով պայմանավորված, էներգամատակարարման պարբերական ընդհատումների խորապատկերում մամուլում մի շարք հրապարակումներ եղան առ այն, որ փաշինյանական իշխանությունները հող են նախապատրաստում առկա դժգոհություններն օգտագործելու և ՀԷՑ-ի սեփականատիրոջը փոխելու նպատակով: Առաջիկայում, կարծում ենք, այս հարցում որոշակիություն կլինի:

Հաշվի առնելով Փաշինյանի իշխանության գործելակերպը՝ չի կարելի բացառել, որ նրանք պարզապես «փայ մտնեն» ՀԷՑ-ում: Հնարավոր է՝ ի դեմս կառավարության: Դրա փորձը նրանք ունեն: Հիմա ոմանք կասեն, թե՝ բայց չէ՞ որ այդ եկամուտները պետությանն են գնում: Բայց նախ՝ կարելի է հանգիստ հակադարձել այդպես ասողներին, թե՝ իսկ դուք ի՞նչ գիտեք, ինչո՞ւ եք այդքան վստահ: Այդ ե՞րբ է Փաշինյանի իշխանությունը որևէ հարցով, առավել ևս՝ ֆինանսատնտեսական բնույթի հարցով հաշվետվություններ ներկայացրել: Խոսում ենք մի կառավարության մասին, որ անվարան մտավ «Հայաստան» հիմնադրամի գրպանն ու միանգամից 100 միլիոն դոլարի չափ գումար վերցրեց... պարգևավճարներ բաժանելու համար: Երբևէ հաշվետու եղա՞ն: Մի իշխանության մասին ենք խոսում, որ անգամ պատերազմում զոհվածների անունները պաշտոնապես չհրապարակեց՝ գաղտնի պահելով զոհվածների իրական թվերը:

Եվ հետո, անկախ այն բանից, թե ինչն ուր է գնում, պետական իշխանության կողմից, այն էլ՝ «ռեյդերական զավթումների» եղանակով բիզնեսներում «փայ մտնելը» արդեն երկրորդ «դեղին քարտն» է պոտենցիալ ներդրողների համար: Իսկ երկու դեղին քարն, ինչպես հայտնի է, դառնում է կարմիր քարտ: Այսինքն, ցանկացած խելամիտ ներդրող, տեղեկանալով այդ երևույթներին ու փաստերին, ամենևին չի ցանկանա գործ ունենալ նման երկրի հետ: Բայց վատն այն է, որ հարցերը միայն նշված հոռի երևույթները չեն: Թվարկենք ևս մի քանիսը:

Նախ՝ Փաշինյանի իշխանությունը չունի տևականության ու հուսալիության բաղադրիչ՝ տնտեսական «խաղի կանոնների» կայունության առումով: Ասենք, չունի ոչ միայն տնտեսականի պահով, այլև առհասարակ: Սա մի իշխանություն է, որը ցանկացած պահի կարող է փոխել «խաղի կանոնները», քնել ու վեր կենալ, և հո՛պ, նոր օրենքներ են գործում: Դա առնվազն անլուրջ է: Իսկ բիզնեսի և ներդրողների համար՝ վանող: Ավելին, վերջին շրջանում փաշինյանական իշխանության խորխորատներում մշակվում են օրինագծեր, որոնք նախատեսված են եղած գործարարներին ավելի սաստիկ մամլիչի տակ դնելու համար: Խոսքը, կռահեցիք, այն «նիկոլական» օրինագծի մասին է, որով նախատեսվում է հարկային ինչ-ինչ խախտման դեպքում (հարկեր թաքցնելու) գործարարին ոչ միայն տուգանել, ոչ միայն նրանից վնասի փոխհատուցում ստանալ, այլև շարունակել պահել անազատության մեջ:

Պարզ է, չէ՞, թե սրա նպատակը որն է: Նպատակը, մեծ հաշվով, գործարարներին բռի մեջ պահելն է, որ հանկարծ քաղաքական «խաղեր չտան», «խելոք» լինեն՝ մի խոսքով: Թե չէ խախտում կարելի է «գտնել» բոլորի մոտ: Առավել ևս, որ քիչ չեն օրինակները, երբ ընդդիմադիր հայացքներ ունեցող գործարարները կամ ընդդիմադիր գործիչների ընտանիքի անդամ գործարարները ենթարկվել ու ենթարկվում են քրեական հետապնդման, ընդհուպ բացարձակ չհիմնավորված կալանավորման: Նման գործելակերպը, որ դրսևորում է փաշինյանական իշխանությունը, Հայաստանից վանում է գործարարներին ու ներդրողներին: Եղածները մտածում են հեռանալու, կապիտալը դուրս հանելու, գործը սառեցնելու կամ փակելու մասին, իսկ նորերն էլ ոչ մի ցանկություն չունեն մեր երկիր մտնելու: Իսկ դա նշանակում է, որ իրական տնտեսության մեջ ներդրումներ չեն արվում, եղածներն էլ կտրուկ նվազում են, իսկ դա նշանակում է, որ եկամուտներն ու բարեկեցությունն անկում են ապրում, իսկ դա նշանակում է, որ երկիրը նաև տնտեսապես է դառնում անպաշտպան: Իսկ թե երբ «այլևս այսպես չի կարելի» մոտեցում կդառնա գործարարների համար, դա էլ երևի իրենք կիմանան:

ԱՐՄԵՆ ՀԱԿՈԲՅԱՆ