Այո՛, պաշտոնական Երևանն արեց հնարավոր ամեն բան սեփական պարտության համար. Военное Обозрение-ն վերլուծել է՝ արդյո՞ք Հայաստանը կարող էր հաղթել Արցախյան վերջին պատերազմում

Ռուսական Военное Обозрение կայքը հրապարակել է վերլուծաբան Ալեքսանդր Խառալուժնիի հոդվածը, որում հոդվածագիրը վերլուծել է՝ արդյոք Հայաստանը կարող էր հաղթել վերջին Արցախյան պատերազմում և թե ինչ կլիներ վերջինիս հաղթանակի դեպքում: Փոխանցում է Tert.am-ը։

Ստորև ներկայացնում ենք հեղինակի հոդվածը.

«Այս ռազմական բախման վերջնարդյունքի «այլընտրանքային» տարբերակի դիտարկումն առավել հետաքրքիր է, քանի որ նախորդ մարտում հայկական կողմը շահեց նույն մասնակիցների և նույն ռազմական գործողությունների պարագայում: Եվ ինչու՞ այս անգամ ամեն ինչ այլ կերպ ստացվեց: Կարո՞ղ էր այլ կերպ լինել: Ի դեպ, Հայաստանում որոշ մարդիկ այժմ էլ պնդում են՝ «հենց սկզբից հաղթանակի փոքրագույն շանս չկար»: Անկախ նրանից, թե դա ինչ-որ մեկին դուր է գալիս, բայց ճշմարտությունն ամենևին էլ այդպես չէ: Ուրեմն կարո՞ղ էր Հայաստանը հաղթել Լեռնային Ղարաբաղի պատերազմում:

Եկեք վերլուծենք որոշ գործոններ:

Այո՛, պաշտոնական Երևանն արեց հնարավոր ամեն բան սեփական պարտության համար: Այնպես չէ, որ նրանք չէին պատրաստվել առաջիկա մոտալուտ բախմանը: Ուղղակի վերջիններս գործեցին շատ ավելի անխոհեմ: Հայատանը պատրաստվում էր 90-ականների տիպի պատերազմի և այն մակարդակի թշնամու հետ կռվին, որն առաջին կռվի ժամանակ ուներ ադրբեջանական բանակը: Հետևանքն էլ հենց այս խնդիրների մեծ շարքն է, որն ի վերջո հանգեցրեց ջախջախիչ պարտության և չվերածվեց վերջնական պարտության միայն Ռուսաստանի միջամտության շնորհիվ:

Բաց դիրքեր, որոնք պաշտպանված չէին հրետանային կրակներից և օդային հարվածներից, ՀՕՊ արդյունավետ համակարգի բացակայություն և բառացիորոն բոլոր ոլորտներում՝ կրիտիկական սխալ հաշվարկներ. հայկական կողմի նույնիսկ ամենալուրջ անհաջողությունները թվարկելու համար ամենամեծ հոդվածի ծավալն անգամ բավարար չէ: Ո՛չ մարդիկ, ո՛չ սարքավորումները, ո՛չ էլ ռազմական ինժեներական կառույցները պատրաստ չէին հակամարտության վերսկսմանը:

Այս առնչությամբ պետք է հիշատակել Հայաստանի ռազմական հետախուզության և հակահետախուզության աշխատանքի կատարյալ ձախողման մասին: Բաքվի՝ պատերազմին նախապատրաստվելն այնքան ակնհայտ էր, որ միայն կույր մարդը կարող էր այն բաց թողնել: Լայն քննարկման առարկա էր ադրբեջանական ԱՆ ինքնաթիռներով տխրահռչակ օդանավակայանը. այդ ինքնաթիռների օգնությամբ զննվել և «կոտրվել է» առանց այդ էլ ոչ փայլուն հայկական ՀՕՊ համակարգը, սակայն մարտերի առաջինից մինչև վերջին օրը ոչ մի ռումբ կամ հրթիռ չի ընկել այդ օդակայանի վրա: Այս առնչությամբ ծագած «ինչո՞ւ» հարցին Հայաստանում ոչ ոք չի կարող ադեկվատ պատասխան տալ:

Ի դեպ, սա վերաբերում է նաև շատ այլ նմանատիպ հարցերի: Փաստորեն, Հայաստանը և, համապատասխանաբար, չճանաչված Արցախի պաշտպանները կարող էին միայն մեկ դեպքում հաղթել՝ ստիպելով ադրբեջանական բանակին սերտորեն «խրվել» Լեռնային Ղարաբաղի շուրջ «անվտանգության գոտու» ամենախրթին դիրքային մարտերի մեջ, վատագույն դեպքում նախալեռներում և լեռներում, որոնք, կարծես թե, հայկական կողմը պետք է իմանար «իր ձեռքի 5 մատի» պես»: Սա պետք է ուղեկցվեր պատասխան հարվածներով ոչ միայն առաջ մղվող թշնամու ուժերի, այլև դրա ամենակարևոր ռազմական թիրախների՝ առաջին հերթին ավիացիոն կայանների և անօդաչու թռչող սարքերի դեմ:

Ասել, ինչպես այսօր շատերն են փորձում անել, որ Հայաստանը «ոչինչ չուներ դիմակայելու շատ ավելի լավ տեխնիկապես հագեցած թշնամուն»՝ հիմնովին սխալ է: Բոլոր չորս ամիսների ընթացքում «բերանը ջուր առած» «Իսկանդեր» և «Տոչկա Ու» համակարգերը, այդպես էլ երկինք չբարձրացած «ՍՈւ-30ՍՄ»-ը, «տեխնիկական հետամնացություն» չէ, այլ Երևանում ղեկավարության շրջանում քաղաքական կամքի և համարձակության պակաս: Չեմ համարձակվի հաստատ պնդել այդ, բայց միգուցե հայկական կողմը հնարավորություն ուներ հաղթանակ կորզել նաև ընթացիկ պատերազմում: Բայց դրա համար, բուն իմաստով հակամարտության բռնկման առաջին իսկ օրերից, անհրաժեշտ էր գործել բոլորովին այլ կերպ:

Երևանը պետք է հասկացներ, որ երկիրը կենաց-մահու կռիվ կտա Արցախի հողերի յուրաքանչյուր թիզի համար՝ համարելով այն իր սեփականը: Պետք էր օգտագործել իր տրամադրության տակ եղած զենքի ամենաարդիական տեսակները`ավիացիան, առաջին հերթին, հայտարարել իրական, և ոչ թե ցուցադրական զորահավաք, իսկական ռազմական դրություն:

Հայաստանի ղեկավարությունը պետք է անհապաղ որոշեր կամ բանակցեր Բաքվի հետ` թեկուզ «անվտանգության գոտին» կորցնելու գնով, դրանով իսկ որոշ չափով հետաձգելով պատերազմը և վերջապես իրապես սկսեր դրան պատրաստվել: Կամ կարող էին պայքարել եղածի հետ, բայց կռվել՝ չփորձելով ժամանակակից մարտական պայմաններում պաշտպանության համար ակնհայտորեն ոչ պիտանի դիրքեր գրավել, ու հակագրոհել ՝ փորձելով թշնամուն պարտադրել պատերազմի իրենց ռազմավարությունը: Խնդիրն այն է, որ հայկական բանակը և ԼՂ ուժերը չունեին որևէ ռազմավարություն, ընդհանրապես ոչ մի ծրագիր: Ամեն դեպքում, գոնե դրսից այդպես է թվում:

Ի՞նչն էր Հայաստանին պակասում ադրբեջանական հարձակման ընթացքում հարավում՝ Իրանի սահմանի երկայնքով. մարդի՞կ, տեխնիկնե՞ր, հրամանատարնե՞ր, որոնք ի վիճակի են ժամանակին կայացնել միակ ճիշտ որոշումը և պատասխանատու լինել դրա համար: Բազմաթիվ ռազմական փորձագետներ կարծում են, որ հաջողությամբ հակահարված տալով այս ուղղությամբ կամ Լաչինի դիմացի կիրճում, հայկական կողմը կարող էր լավ «եռման կաթսա» կազմակերպել հարձակվող թշնամու ուժերի համար, և հնարավոր է մեկից ավելի: Դրանից հետո չէր լինի Շուշիի ոչ մի հանձնում, ոչ էլ վերջնական պարտություն:

Ստիպելով ադրբեջանական զորքերին դադարեցնել հարձակումը, անցնել գործողությունների՝ իրենց շրջապատված ստորաբաժանումները ազատելու համար, իսկ հետո ՝ պաշտպանական, հայկական բանակը կարող էր խափանել «բլիցկրիգի» վերաբերյալ Ադրբեջանի և Թուրքիայի պլանները և կորուստներ պատճառելով նրանց ստիպել նահանջել:

Հետագա իրադարձությունների լույսի ներքո պարզ է դառնում, որ դա նրա համար կլիներ հնարավոր առավելագույն հաջողությունը: Իհարկե, ոչ ոք լրջորեն չի խոսում «դեպի Բաքու երթի» մասին: Բայց այդ դեպքում նվաստացուցիչ խաղաղություն կնքելու անհրաժեշտություն չէր լինի, ինչը իրականում նշանակում է «ազատ Արցախի» անհետացում: Չէ՞ որ պարտության բացակայությունը երբեմն հաղթանակ է»: