«Սիրախաղի մեջ՝ ագրեսոր Ադրբեջանի հետ». Լարված քննարկում ԱՄՆ-ի Սենատում
Պետդեպարտամենտը վստա՞հ է, որ Ադրբեջանին տրված օգնությունը չի ուղղվում Հայաստանի դեմ
Ինչո՞ւ է Միացյալ Նահանգները 44-օրյա պատերազմից հետո էլ շարունակում ռազմական աջակցությունն Ադրբեջանին, Պետդեպարտամենտը վստա՞հ է, որ այդ օգնությունը չի ուղղվում Հայաստանի դեմ, և ի՞նչ գնահատական է տվել Վաշինգտոնը Ադրբեջանին` Հայաստանի վրա սեպտեմբերին կատարված հարձակումից հետո:
Ըստ «Ազատության», երեկ Սենատի արտաքին հարաբերությունների հանձնաժողովն ավելի քան մեկ ժամ փորձում էր այս հարցերի պատասխանները ստանալ Եվրոպայի և Եվրասիայի հարցերով փոխպետքարտուղար Քերըն Դոնֆրիդից և պետքարտուղարի Կովկասի հարցերով խորհրդական, ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահ Ֆիլիպ Ռիքերից:
Քննարկումը սկսեց հանձնաժողովի նախագահ, դեմոկրատ Բոբ Մենենդեսը՝ հստակ հարցադրմամբ. - «Միացյալ Նահանգները ինչո՞վ կարող է արդարացնել որևէ՝ անվտանգային կամ այլ տեսակի օգնության տրամադրումը Բաքվի վարչակազմին։ Դա անընդունելի է, բարոյապես աններելի և ծաղրի է ենթարկում Ազատության աջակցության ակտը, որի 907-րդ բանաձևն ասում է՝ Ադրբեջանին օգնություն չի կարող տրամադրվել, քանի դեռ այդ երկիրը չի դադարեցրել հարձակումները Հայաստանի և Ղարաբաղի դեմ ու չի վերացրել շրջափակումը»։
Հիշեցնենք, որ 907-րդ բանաձևն ընդունվել էր 1992 թվականին՝ Ղարաբաղյան առաջին պատերազմի տարիներին, սեպտեմբերի 11-ի ահաբեկչությունից հետո, սակայն, Վաշինգտոնը սկսեց համագործակցել Ադրբեջանի հետ՝ ահաբեկչության դեմ պայքարում, Կոնգրեսն էլ հնարավորություն տվեց, որ Սպիտակ տունը կասեցնի սահմանափակումները՝ հանուն Ամերիկայի ազգային անվտանգության: Թեև նախագահ Բայդենը ընտրությունից առաջ խոստացել էր հրաժարվել այդ պրակտիկայից, սակայն երկրորդ տարին է` նա ևս շրջանցում է արգելանքը: Արդյունքում, ըստ պաշտոնական աղբյուրների, անցած 20 տարում Ամերիկան Ադրբեջանին ավելի քան 800 միլիոն դոլարի աջակցություն է տրամադրել:
«Մեղմ կլինի ասել, որ ես խորապես դեմ եմ որևէ աջակցության մի զինուժի, որը հայտնի է հարևան երկրի հանդեպ հարձակումներով ու պատերազմական հանցագործություններով։ Ընդ որում, այդ օգնությանը Պետդեպում հավանություն տվեցին Ադրբեջանի կողմից Հայաստանի վրա կատարված վերջին`սեպտեմբերյան հարձակումից ընդամենը մի քանի ամիս առաջ», - ընդգծեց Մենենդեսը։
Ի պատասխան՝ փոխպետքարտուղար Դոնֆրիդը հավաստիացնում էր, թե որոշումը կայացնելիս ծանրութեթև են արել բոլոր փաստերը, «տրամադրվում են միայն պաշտպանական միջոցներ, որոնք չեն կարող օգտագործվել Հայաստանի դեմ»: «Մենք ոչ մահաբեր սարքավորումներ ենք տրամադրում սահմանի անվտանգության ապահովման համար, որը էական արդյունքներ է տվել`հաշվի առնելով Իրանից եկող անդրազգային սպառնալիքներն ու դեպի Հարավային Կովկաս, Ռուսաստան ու Եվրոպա գնացող մաքսանենգ ճանապարհները։ Ուստի ես հավատում եմ, որ սա կաջակցի սահմանների անվտանգությանը», - ասաց փոխպետքարտուղարը։
«Եվ նաև թույլ կտա Ադրբեջանին խախտել Հայաստանի փաստացի սահմանները... », - հակազդեց Մենենդեսը, ընդգծելովՎաշինգտոնը փաստացի իր վրա է վերցնում միլիոնների ծախսեն՝ հնարավորություն տալով Բաքվին այդ գումարը խնայել ու օգտագործել այլ նպատակով, այդ թվում՝ Հայաստանի դեմ հարձակողական զենքեր գնելու վրա:
Բլինքենը տեխնիկական աջակցություն է առաջարկել Բաքվին ու Երևանին՝ սահմանի դելիմիտացիայից մինչև տրանսպորտային երթուղիների պլանավորում
Հաջորդ հարցը վերաբերում էր Ղարաբաղին տրամադրվող մարդասիրական աջակցությանը՝ ի՞նչ է արվում պատերազմից տուժած հայերի համար: Պարզվեց`Ամերիկայի կառավարության պաշտոնյաների կամ մարդասիրական առաքելությունների մուտքը Ղարաբաղ ծայրաստիճան սահմանափակված է: «Անգամ ես անցած ամիսներին ի վիճակի չեմ եղել Ստեփանակերտ այցելել», - ասաց ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի ամերիկացի համանախագահը:
Ու չնայած դժվարություններին ու անգամ վերջին բախումներին՝ Պետդեպարտամենտի բարձրաստիճան պաշտոնյաները պնդում էին՝ Հայաստանն ու Ադրբեջանն այսօր հարաբերությունները կարգավորելու պատմական հնարավորություն ունեն: Ընդ որում, Ֆիլիպ Ռիքերն ընդգծում էր՝ Ամերիկան ու Եվրամիությունը միայն աջակցում են շփումներին, մինչդեռ օրակարգը իրենք՝ կողմերն են ձևավորում:
«Կողմերը համաձայնել են խաղաղության համաձայնագրի ընդարձակ հինգ սկզբունքների շուրջ: Հայաստանն ուզում էր վեցերորդ սկզբունքը ներառել, որը կերաշխավորեր Լեռնային Ղարաբաղի հայերի իրավունքների ու անվտանգության հարցերը: Ակնհայտորեն դա մի բան է, որ պետք է քննարկվի նաև Լեռնային Ղարաբաղի ժողովրդի և Բաքվի միջև, և ես ընդգծեցի, որ դրա համար պետք է լինի միջազգային մեխանիզմ», - ասաց Ռիքերը։
Դիվանագետը նշեց, որ պետքարտուղար Բլինքենը նաև տեխնիկական աջակցություն է առաջարկել Բաքվին ու Երևանին մի շարք հարցերում՝ սկսած սահմանի դելիմիտացիայից մինչև տրանսպորտային երթուղիների պլանավորում:
Սենատորներն իրենց հերթին նշում էին՝ ամերիկյան այդ ջանքերն առավել արդյունավետ կլինեին, եթե վարչակազմն ավելի կոշտ լիներ Ադրբեջանի հարցում՝ իրերը կոչելով իրենց անուններով: «Ինձ հիասթափեցնում է, երբ Պետքարտուղարությունը շարունակ բռնությունից զերծ մնալու կոչ է անում երկու կողմերին: Երբ մեկն ագրեսոր է, պետք է հենց այդպես էլ ասել: Կարծում եմ՝ խորը գիտելիքներ անհրաժեշտ չեն գիտակցելու համար, թե ով է ագրեսորն այստեղ, ով ունի համապատասխան կարողություն՝ այս հակամարտությունում ագրեսոր լինելու համար: Դա Ադրբեջանն է»,- հայտարարեց Մենենդեսը:
«Տեսե՞լ եք տեսանյութը, որտեղ ադրբեջանցի զինվորները սառնասրտորեն սպանում են հայ գերիներին»
Հարցուպատասխանն անցնում էր լարված, սենատորները հաճախ էին դիվանագետներին ընդմիջում, կամ՝ խաչաձև հարցեր տալիս՝ պահանջելով կոնկրետ ու սպառիչ պատասխաններ:
«Տեսե՞լ եք տեսանյութը, որտեղ ադրբեջանցի զինվորները սառնասրտորեն սպանում են հայ գերիներին»։ - «Բազմաթիվ տեսանյութեր եմ տեսել», - փորձեց խուսանավել Ֆիլիպ Ռիքերը: - «Կարողացե՞լ եք ստուգել դրանց հավաստիությունը», - շարունակեց Մենենդեսը, - «Կամ տեղյա՞կ եք Ադրբեջանի կողմից ապօրինի զինատեսակների՝ այդ թվում սպիտակ ֆոսֆորի կիրառման մասին»:
Չստանալով հստակ պատասխաններ՝ հանձնաժողովի նախագահը պնդեց՝ սա իր մասնակցությամբ տեղի ունեցած ամենահիասթափեցնող քննարկումն էր: «Բայց այն նաև ակնհայտ դարձրեց ինձ համար, որ Միացյալ Նահանգները սիրախաղի մեջ է Ադրբեջանի հետ: Տիկին Դոնֆրիդն ասում է, թե մենք պահանջում ենք Ադրբեջանից հարգել մարդու իրավունքները, ու զուգահեռ՝ շարունակում ենք գումար տրամադրել այդ երկրին, նրանք էլ շարունակում են անել այն, ինչ ուզում են: Մենք ոչինչ չենք արել`ստուգելու և հաստատելու անթույլատրելի զինատեսակների, այդ թվում՝ սպիտակ ֆոսֆորի կիրառման մասին հաղորդումները, ոչինչ չենք արել հայ զինվորների գնդակահարության տեսանյութերը հաստատելու ուղղությամբ», - թվարկում էր Մենենդեսը, ընդգծելով՝ պատերազմից երկու տարի անց մեղավորները դեռ չեն ենթարկվել պատասխանատվության:
ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը, ինչպես այն հայտնի էր, չի գործում, մանդատը և դրա նպատակը մնում են
ԱՄՆ վարչակազմը պնդում է, որ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի մեխանիզմն այլևս չի գործում, և Վաշինգտոնը զբաղված է Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև խաղաղ կարգավորմամբ միայն Բաքվի և Երևանի հետ անմիջական փոխգործակցության միջոցով։ «Կարծում եմ, որ այն զարգացել է այն աստիճան, որ մենք կարող ենք կոնսենսուսի միջոցով վերջ տալ այս մանդատին», - երեկ հայտարարել է Մինսկի խմբի ամերիկացի համանախագահ, Կովկասի բանակցությունների հարցերով ԱՄՆ պետքարտուղարի ավագ խորհրդական Ֆիլիպ Ռիքերը: «Այնուամենայնիվ, մանդատն ինքնին բավականին օգտակար է: Թեև Մինսկի խմբի համանախագահների [փոխգործակցության] գործընթացն այլևս չի գործում: Եվ մենք ուղղակիորեն մասնակցում ենք կողմերի հետ նրանց խաղաղ գործընթացում», - ասել է Ռիքերը՝ ելույթ ունենալով ԱՄՆ Սենատի արտաքին հարաբերությունների հանձնաժողովում լսումների ժամանակ։
Հիշեցնենք, որ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահներն են Ռուսաստանը, ԱՄՆ-ը և Ֆրանսիան։ «Մինսկի խումբը, ինչպես այն հայտնի էր, չի գործում։ Մանդատը մնում է։ Մանդատի նպատակը, իհարկե, պահպանվում է։ Եվ ԵԱՀԿ-ը գործում է կոնսենսուսի հիման վրա։ Ես շատ սերտ կապ եմ պահպանում իմ ֆրանսիացի գործընկերոջ հետ, Եվրամիության հետ, որն այժմ այնքան [խորը] ներգրավված է տարածաշրջանում, այլ շահագրգիռ կողմերի հետ, հենց ԵԱՀԿ-ի հետ», - նշել է Ռիքերը։ «Ադրբեջանն ուղղակի հայտարարել է, որ այլևս գործ չի ունենալու Մինսկի խմբի հետ», - հավելել է ամերիկացի դիվանագետը։
Հիշեցնենք, որ այս տարի երկու անգամ պաշտոնական Վաշինգտոնը հայտարարեց, որ պատրաստ է հանուն Լեռնային Ղարաբաղի Ռուսաստանի հետ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի շրջանակներում նստել բանակցությունների սեղանի շուրջ, սակայն Մոսկվան անհասկանալի պատճառաբանություններով մերժեց այդ առաջարկը:
Մետաքսյա Շալունց