«Լեռնային Ղարաբաղն ու Բայդենի նոր քաղաքականության կանխատեսումները. ինչպես կգործի ԱՄՆ նախագահը»․ Regnum

Ռուսական Regnum լրատվական գործակալությունը հրապարակել է հոդված, որում հեղինակը՝ կովկասագետ, պատմական գիտությունների թեկնածու Ստանիսլավ Տարասովը, անդրադարձ է կատարել ԱՄՆ նախագահ Ջո Բայդենի պաշտոնավարման ընթացքում ԱՄՆ-ի հնարավոր քաղաքականությանը Անդրկովկասում, Լեռնային Ղարաբաղի հարցի կարգավորման շուրջ մոտեցմանը և տարածաշրջանում իր ազդեցության ընդլայնմանն ուղղված հնարավոր գործողություններին։

Tert.am-ը ներկայացնում է հեղինակի հոդվածը․

Ադրբեջանական աղբյուրները հայտնում են, որ մի խումբ ամերիկացի կոնգրեսականներ դիմել են ԱՄՆ–ի պետքարտուղարին և պաշտպանության նախարարին՝ խնդրելով ավելի ակտիվ մասնակցություն ունենալ Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության կարգավորման գործընթացում, այդ թվում՝ բանակցել Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակի և ինքնորոշման վերաբերյալ հանրաքվեի իրականացման հարցի շուրջ: Հաղորդումներ եղան նաև այն մասին, որ Պետդեպարտամենտը մտադիր է վարձել մասնագետի, որին վստահված կլինի ոչ միայն ՀՀ իրավապահ մարմինների աջակցության ամերիկյան ծրագրի իրականացման վերահսկումը, այլև «ԱՄՆ-ի կառավարության նպատակներն ու քաղաքական կուրսը ձևավորելն ու առաջ տանելը»:

Բաքվում այդ տեղեկությանը նյարդային են արձագանքել: Այնտեղ գիտեն, որ դեռևս 2020 թվականի վերջին՝ Ադրբեջանի, Հայաստանի և Ռուսաստանի միջև կրակի դադարեցման պայմանագրի ստորագրումից անմիջապես հետո, ԱՄՆ-ի ազգային հետախուզական ծառայությանը հանձնարարվել է Կոնգրեսի համար զեկույց պատրաստել, որում առաջին հերթին ներկայացված կլինեն ամերիկացիների և նրանց տարածաշրջանային գործընկերների ռազմավարական շահերը, երկրորդ՝ Վաշինգտոնի դիրքորոշումը Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակի վերաբերյալ և երրորդ՝ Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև հարաբերությունների հեռանկարները: Բացի այդ, «Ամերիկայի Ձայն»-ի հայկական ծառայությունը հաղորդել է, որ Կոնգրեսը մշակել է գրեթե 900 միլիոն դոլարարժողությամբ օրինագիծ՝ համավարակային համատեքստում ՀՀ տնտեսությանն օգնելու միջոցառումների նոր փաթեթի մասին: Նշվում է, որ «օրինագիծը ուժի մեջ մտնելուց ոչ ուշ, քան 90 օր անց, ԱՄՆ-ի ազգային հետախուզության տնօրենը պետք է գրավոր գնահատական ներկայացնի ԱՄՆ-ի Ներկայացուցիչների պալատի հատուկ հետախուզական հանձնաժողովին», որում պետք է կանխատեսում լինի և տարածաշրջանում ուժի հետագա կիրառման կամ հնարավոր ապակայունացման հավանականություն վերաբերյալ»:

Այս պահին դժվար է ասել, թե, ընդհանուր առմամբ, Անդրկովկասում և մասնավորապես Լեռնային Ղարաբաղում ԱՄՆ-ի նոր քաղաքականության վերաբերյալ Բայդենից երբ պետք է հատուկ հայտարարություններ ակնկալել: Այդ ընթացքում ամերիկացի փորձագետները, իրենց խոսքով, ակտիվորեն քննարկում են «Ղարաբաղյան պատերազմի ընթացքում նախկին նախագահ Դոնալդ Թրամփի պասիվ քաղաքականության» պատճառները: Ինչպես The National Interest հրատարակության հրապարակած վերլուծության մեջ գրում է հայտնի փորձագետ Մայքլ Ռուբինը, «այդ պահին ԱՄՆ-ի ռազմավարությունը խառնաշփոթի մեջ էր, և հակամարտությունը դադարեցնելու համար Վաշինգտոնին անհրաժեշտ էր հույսը չդնել ԵԱՀԿ-ի կամ Մինսկի խմբի վրա, այլ ճանաչել (կամ սպառնալ, որ կճանաչի) Լեռնային Ղարաբաղի անկախությունը՝ Կոսովոյի օրինակով»: Ի դեպ, սրա վրա էին հույս դնում ԱՄՆ-ում հայկական սփյուռքը և ՀՀ քաղաքական որոշ շրջանակներ: Ըստ Ռուբինի, դրա համար անհրաժեշտ էր Ղարաբաղյան պատերազմին հստակ բնորոշում տալ որպես «ավտոկրատ Ադրբեջանի և ժողովրդավարական Հայաստանի միջև առճակատում, վերականգնել 907-րդ բաժինը և արգելել Ադրբեջանին օգնություն ցուցաբերելը»: Միաժամանակ անհրաժեշտ էր «ազդանշան ուղարկել Թուրքիային, ցույց տալով, որ այլ երկրների գործերին միջամտելը կարող է բացասական հետևանքներ ունենալ»:

Սակայն Թրամփը միայն «բարձրաձայն» հայտարարություններ է արել՝ ասելով, որ «հեշտ է հաշտեցնել Հայաստանն ու Ադրբեջանը»: Սակայն նրա վարչակազմը ղարաբաղյան ուղղությամբ որևէ առանձնահատուկ բան չի ձեռնարկել: Միացյալ Նահանգներում փորձագետները Թրամփի գործողությունները գնահատում էին որպես հայկական ծագում ունեցող ընտրողներից ձայներ ստանալու փորձ, սակայն դա անհաջող էր և ամերիկահայերը սատարում էին Բայդենին, ոչ թե հանրապետականին: Ի վերջո, Ադրբեջանը հաղթել է Ղարաբաղյան պատերազմում: Սակայն ազգային անվտանգության փորձագետ Մարկ Էպիսկոպոսը պնդում է, որ «երկարաժամկետ հեռանկարում Բաքվի հաղթանակը կարող է ավելի թանկ նստել, քան Երևանի պարտությունը, քանի որ Ադրբեջանը հրաժարվել է իր ազգային ինքնիշխանության մի մասից»: Նրա խոսքով․ «Թուրքիան պլանավորել, համակարգել և մեծամասամբ նաև իրականացրել է Ադրբեջանի ռազմական գործողությունները», իսկ Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը համաձայնվել է Լեռնային Ղարաբաղում ռուս խաղաղապահների ներկայությանը՝ բացառապես Թուրքիայի ազդեցության աճի նկատմամբ աշխարհաքաղաքական հակակշիռ ստեղծելու նպատակով»:

Այս առնչությամբ Բայդենին առաջարկվում է փոխել Թուրքիայի և Ադրբեջանի նկատմամբ ԱՄՆ-ի քաղաքականությունը, Ռուսաստանի հետ գործել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի ձևաչափով և Ֆրանսիայի հետ համատեղ առաջարկել առաջին պլան մղել Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակի հարցը: Ավելին, Ղարաբաղի հարցով կրակի դադարեցման պայմանագիրը ոչինչ չի ասում նրա կարգավիճակի մասին, ինչը նշանակում է, որ ԱՄՆ-ն կարող է օգտվել «դիվանագիտական հնարավորությունների բացից»: Դա Բաքվում հասկանում են: Պատահական չէ, որ Ալիևը կտրուկ քննադատում է ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի գործունեությունը և կարծում, որ «հակամարտությունն ավարտվել է»: Անկարայի կողմից առկա է նաև աշխարհաքաղաքական խաղի մի տարր, որն առաջարկում է կովկասյան հարթակ ստեղծել` այնտեղ հրավիրելով Ադրբեջանին, Հայաստանին և Վրաստանին՝ առանց Արևմուտքի մասնակցության: Միևնույն ժամանակ, Habertürk-ի հրատարակությունը հիշեցնում է, որ Բայդենը, ի տարբերություն իր նախորդի, անմիջական մասնակցություն է ունեցել ԱՄՆ Կոնգրեսում Հայոց ցեղասպանությունը ճանաչելու ջանքերին: 2019 թվականին նա աջակցել է այս հարցի վերաբերյալ օրինագծին: Բարաք Օբամայի նախագահության տարիներին, փոխնախագահի պաշտոնում, նա վերահսկում էր Հայաստանի օգնության և Լեռնային Ղարաբաղի մարդասիրական օգնություն տրամադրումը:

Բայդենը ջանքեր է գործադրել հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման, սահմանների բացման և առևտրի վերսկսման ուղղությամբ: Դժվար թե նման թղթապանակ ունենալով հանդերձ` նա անտարբեր մնա Լեռնային Ղարաբաղի շուրջ իրադարձությունների զարգացմանը: Սակայն մինչ այժմ խաղաղության գործընթացում Միացյալ Նահանգների գործունեությունը սահմանափակվել է՝ Կարմիր խաչի միջազգային կոմիտեին 5 միլիոն դոլար և Լեռնային Ղարաբաղում ռազմական գործողությունների հետևանքով տուժածներին օգնություն տրամադրող միջազգային և հասարակական այլ կազմակերպություններին օգնություն հատկացնելով: Հնարավոր է, ապագայում ԱՄՆ Դեմոկրատական կուսակցությունն ակտիվություն ցուցաբերի Հայաստանին աջակցելու հարցում՝ փորձելով այն նոր Վրաստանի վերածել: Սակայն շատ բան կախված կլինի Երևանի քաղաքական իրավիճակից: Բացառված չէ, որ Բայդենի պաշտոնավարման ընթացքում գաղափարական հայեցակարգը նույնպես ավելի շատ օգտագործվի: Ի դեպ, պատահական չէ, որ մի խումբ կոնգրեսականներ Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության կարգավորման գործընթացին ավելի ակտիվ մասնակցություն ունենալու նպատակով ԱՄՆ պետքարտուղարին և պաշտպանության նախարարին բաց նամակ են հղել Հայաստանում տիրող քաղաքական ծանր ճգնաժամի ֆոնին:

Երևանում ոմանք դա ընդունում են որպես որոշակի ազդանշան: Սակայն, թե ինչպես կգործի Բայդենն այս ուղղությամբ, առայժմ դժվար է ասել»: