Փուչիկները հերթով պայթում են. Կառավարության «աննախադեպ» ձեռքբերումների մերկությունը. 168.am

Հայաստանի տնտեսության մեջ վերջին տարիներին փչված բարձր աճերի փուչիկները հերթով պայթում են։ Տարբեր ոլորտներ, որտեղ, տնտեսական զարգացումներից անկախ, բարձր աճեր էին գրանցվում, հայտնվել են անկման մեջ։ Արդյունաբերությունն է գահավիժել, շեշտակի նվազել է մշակող արդյունաբերությունը, զբոսաշրջությունն է կրճատվել, փլվել է արտաքին առևտուրը։ Այն արտաքին առևտուրը, որի մասին իշխանության տնտեսական մտքի կարկառունները հայտարարում էին, թե դիվերսիֆիկացիա է տեղի ունեցել, նոր խաղացող է հայտնվել՝ ի դեմս Արաբական Միացյալ Էմիրությունների, որի կշիռը Հայաստանի՝ ինչպես տնտեսության, ներդրումների, այնպես էլ՝ արտաքին առևտրում կտրուկ մեծացել է։

Կյանքը ցույց տվեց, որ այդ ամենը խաբկանք էր, քարոզչական փուչիկ։

Արտաքին առևտրի բարձր աճերն ու դիվերսիֆիկացիայի մասին անհիմն հայտարարություններն այլևս անցյալում են։

Կտրուկ կրճատվել է հատկապես արտահանումը։ Տարեսկզբին ԵԱՏՄ բոլոր երկրներ մատակարարումները Հայաստանից նվազել են, երբեմն՝ գրեթե զրոյացել։

Ռուսաստան արտահանման անկումը կազմել է շուրջ 36 տոկոս, նույնքան էլ՝ Բելառուս։ Ղազախստան 60 տոկոսով քիչ արտահանում է եղել, Ղրղըզստան՝ 80 տոկոսով քիչ։ Ներմուծումները ևս այս երկրներից կրճատվել են։ Կրճատվել են հատկապես Ռուսաստանից. նախորդ տարվանից 60 տոկոսից ավելի անկում կա։

Ռուսական ներմուծումների կրճատումից ուղիղ կախված է ԱՄԷ-ի հետ Հայաստանի արտաքին առևտրի կտրուկ փոփոխությունը, որը տեսնում ենք այս տարվա սկզբին։ Արտահանումը կրճատվել է 61 տոկոսով՝ պայմանավորված նախորդ տարի ռուսական ոսկու ներմուծմամբ ու հայկականի անվան տակ Էմիրություններ արտահանմամբ։ Դրա շնորհիվ էր, որ ԱՄԷ կշիռը Հայաստանի արտաքին առևտրում մի պահ մեծացել էր։ Արտահանմամբ նույնիսկ անցել էր Ռուսաստանին։ Բայց ոսկու փուչիկը պայթելուց հետո դա էլ պայթեց։ Արտաքին առևտրի շրջանառությունն ԱՄԷ-ի հետ ընդամենը մեկ ամսում 200 մլն դոլարով կրճատվել է։

Փոխարենը՝ Ռուսաստանինը մեծացել է։ Հայաստանի արտահանման մեջ Ռուսաստանի մասնաբաժինը հասել է գրեթե 35 տոկոսի։ Անցած տարվա արտաքին առևտրի ու արտահանման բուռն ժամանակաշրջանում 27-28 տոկոս էր։ Այս տարի արտահանումը Ռուսաստան կրճատվել է, բայց Ռուսաստանի կշիռն արտահանման մեջ ավելացել է։

Հայկական արտահանման մեկ երրորդից ավելին գնացել է Ռուսաստան։

Պատկերացնելու համար, թե ինչպիսի նշանակություն ունի ռուսական շուկան հայկական ապրանքների համար, ասենք, որ ամբողջ Եվրամիության երկրների բաժինը Հայաստանի արտահանման մեջ կազմել է ընդամենը 7,5 տոկոս։ Գրեթե 4,7 անգամ ավելի քիչ, քան միայն ռուսական շուկայինը։

Տարվա մեկնարկին ԵՄ երկրներ արտահանվել է ընդամենը 36 մլն դոլարի ապրանք։ Այս գումարի մեջ մտնում է արտահանումը Գերմանիա, Իտալիա, Ֆրանսիա, Ռումինիա, Հունգարիա, Լեհաստան, Բելգիա, Բուլղարիա և այլ ԵՄ երկրներ։

Միայն ռուսական շուկա արտահանումները Հայաստանից կազմել են 166 մլն դոլար, ԵՄ երկրներ՝ 36 մլն դոլար։

Հայաստանը Եվրամիություն տանող եվրաինտեգրման ջատագովներն ու ՔՊ-ական իշխանության վերնախավը լավ կլիներ հաշվեին, թե քանի 36 մլն դոլար կա 166 միլիոնի մեջ, ու հետևություններ անեին, գուցե հասկանային, թե դա ինչ հարված է լինելու մեր տնտեսության համար։ Այն ապրանքները, որոնք մատակարարվում են Ռուսաստան, ռուսական շուկայի փակման պարագայում՝ մնալու են օդի մեջ։ Այնպես չէ, որ դրանք տեղ են գտնելու ԵՄ կամ այլ երկրների շուկաներում։ ԵՄ-ն ինքը տնտեսական խնդիրների առաջ է, ուր մնաց, թե մտածի հայկական ապրանքներին սեփական շուկայում արտոնություններ տալու մասին։ Ու ստացվելու է այնպես, որ ռուսական շուկան կորցնելով՝ Հայաստանի տնտեսությունը, հատկապես ռուսական շուկա արտահանվող հայկական ապրանքները, հայտնվելու են վակուումի մեջ։

Այլ երկրների շուկաներում ևս այդ ապրանքները տեղ չունեն։ Այն, որ վերջին տարիներին Հայաստանից արտահանման բարձր աճեր են գրանցվել, դրանք այլ շուկաներում հայկական արտադրության ապրանքների ընդլայնման ու Հայաստանի արտաքին առևտրի դիվերսիֆիկացիայի հետ բացարձակ կապ չունեն։ Մեր արտաքին առևտրի կառուցվածքն ու դիվերսիֆիկացիայի մակարդակն իրականում ոչնչով չի բարելավվել։ Ինչպես նախկինում եղել է, այնպես էլ շարունակել է մեծապես կախվածության մեջ լինել մեկ-երկու շուկաներից։ Ու այդ շուկաների մեջ ԵՄ-ն չի մտնում։ Այս պարագայում, որքան էլ տարօրինակ լինի, վերջին շրջանում եվրոինտեգրման ջատագովները փորձեր են անում նույնիսկ այդ շուկաներից զրկել տնտեսությանը։

Տարբեր գնահատումներով՝ ռուսական շուկան կորցնելու ու ԵԱՏՄ-ից դուրս մնալու պարագայում Հայաստանի տնտեսության կորուստները կարող են հասնել առնվազն 30-40 տոկոսի։ Պատկերացնել անգամ սարսափելի է ՀՆԱ նման անկումը։ Հետագայում քանի՞ տարի է պետք լինելու՝ այն վերականգնելու համար։

Պատրանք է, թե Հայաստանի տնտեսությունը դուրս է եկել զարգացման մի նոր մակարդակ։ Որքան էլ մի քանի տարի, մեզ հայտնի գործոնների արդյունքում, ՀՆԱ բարձր աճեր են գրանցվել Հայաստանում, դրանք իրականում փուչիկ աճեր են եղել։ Դա է նաև պատճառը, որ այդ աճերը չեն հանգեցրել երկրում սոցիալական իրավիճակի բարելավմանը։

Ընդհակառակը՝ խորացրել են սոցիալական բևեռացումը։ Ու ոչ մի նշանակություն չունի, որ տնտեսական աճի փուչիկի արդյունքում՝ վիճակագրորեն մեկ շնչին ընկնող ՀՆԱ-ն ավելացել է։ Դա իրականում հասարակության մեծ մասին ոչինչ չի տվել։ Նրանք նույնիսկ սկսել են ավելի վատ ապրել, քան ապրում են մինչև մեկ շնչին ընկնող ՀՆԱ-ի կրկնապատկում։

Այսպես է, որովհետև գործ ունենք տնտեսական աճի փուչիկի հետ, որը հերթով սկսել է պայթել։ Ու դա երևում է նաև հարկերի հավաքման մեջ։

Ժամանակին պարծենում էին բյուջեի եկամուտների բարձր կատարողականներով, ստվերի կրճատմամբ։ Վերջին տարիների ցուցանիշները գալիս են ապացուցելու, որ տնտեսության մեջ հարկերի հավաքման մակարդակը շարունակում է շատ ցածր մնալ։ Երբեմն-երբեմն նույնիսկ նվազում է. Այդպես եղավ 2022թ., այդպես էր նաև անցած տարի։

2022թ. ՀՆԱ մեջ հարկերի հավաքագրումն ավելի ցածր էր, քան 2021թ., 2024թ. ավելի ցածր էր, քան 2023թ.։