Ո՞րն է ընտրելու Հայաստանը՝ «ուրվական երազանքնե՞ր», թե՞ իրական հնարավորություններ

«Փաստ» օրաթերթը գրում է.

Ներկայում Անկախ պետությունների համագործակցության տարածքում տեղի են ունենում մի քանի առանցքային իրադարձություններ, որոնք վերաբերում են համաշխարհային էներգետիկ շուկաների և տրանսպորտային ուղիների վերաբաշխման գործընթացներին։

Միջազգային ֆորում մասնակիցների ահռելի քանակությամբ

Այսպես, Ռուսաստանի Մուրմանսկում այս օրերին անցկացվում են Արկտիկայի VI միջազգային ֆորումի միջոցառումները։ Համաշխարհային լոգիստիկ և էներգետիկ բիզնեսի ներկայացուցիչների հանդիպումները նվիրված են զարգացման և ատոմային էներգիայի, ինչպես նաև Արկտիկայի նավթագազային և այլ հանքավայրերի մշակման և Հյուսիսային ծովային ճանապարհի ծրագրերի առաջխաղացման հարցերին։ Ընդ որում, արտասահմանցի հյուրերն այնպիսի քանակով են ժամանել, որ քիչ է մնացել՝ կազմակերպիչների մոտ վերջանան բեյջերը։ Մոսկվան հերթական անգամ ցույց է տալիս, որ Ռուսաստանի նկատմամբ միջազգային մեկուսացում գոյություն չունի։ Երբ խոսքը վերաբերում է իրական ռազմավարական շահերին, Ռուսաստանի նույնիսկ ամենահամառ քննադատները սա հասկանում են։

Արկտիկական միջանցք. Ռուսաստանը արդիականացնում է Հյուսիսային ծովային երթուղին

Ֆորումի գլխավոր թեման Հյուսիսային ծովային ճանապարհի զարգացումն է, որն այժմ արդեն անվանում են աշխարհի ամենահեռանկարային տրանսպորտային մայրուղիներից մեկը: Եվ եթե նախկինում այստեղ նավարկությունը կախված էր բնության քմահաճույքներից, ապա այժմ Ռուսաստանը վճռականորեն մտադիր է Սևմորպուտը (Հյուսիսային ծովային ուղի) դարձնել հասանելի ամբողջ տարվա ընթացքում։ Ինչպե՞ս, շատ պարզ է. ավելի շատ ատոմային սառցահատներ՝ ավելի շատ հնարավորություններ։

Արդեն այսօր այստեղ ընթանում է ռեկորդային բեռնափոխադրում՝ 37,9 միլիոն տոննա 2024 թվականին (2023 թվականին՝ 36 միլիոն)։ Եվ դա՝ չնայած բոլոր «լոգիստիկ դժվարություններին», որոնք Արևմուտքն այդքան ջանասիրաբար ստեղծում էր։ Բայց, ինչպես պարզվեց, Եվրոպայից Ասիա բեռների վերակողմնորոշումն այնքան էլ խնդիր չէ։ Հիմնական բանը՝ ունենալ աշխարհի ամենամեծ ատոմային սառցահատ նավատորմը և հասկանալ, որ համաշխարհային առևտրի ապագան հենց այստեղ է:

Հատկանշական է, որ 2025 թվականի մարտի դրությամբ ռուսական նավաշինարաններում կառուցման փուլում է գտնվում 3 նոր ատոմային սառցահատ, չնայած այն հանգամանքին, որ Սևմորպուտում արդեն 7 նավ է ակտիվորեն օգտագործվում։ Այս ամենը խորհրդային ժառանգություն է, որով կարող է պարծենալ ժամանակակից Ռուսաստանը։ Աշխարհում այլևս գոյություն չունեն նման վիթխարի նախագծեր։ Եվ ձեռքբերումները շարունակում են զարգանալ, ընդ որում՝ բավականին հաջող: Ատոմային սառցադաշտերը ատոմային էներգիայի մեջ ստեղծագործության յուրատեսակ պսակ են: Ի վերջո, բոլոր առաջադեմ տեխնոլոգիաներն օգտագործվել են հսկայական նավի վրա ատոմային ռեակտոր պարունակելու համար, որը միաժամանակ կտրում է բևեռային սառույցները։

Հայաստանը՝ ատոմային խաչմերուկում. «փորձվածի» և «առաջադեմի» միջև

Այս ֆոնին ուզում եմ ուշադրություն դարձնել Հայաստանի էներգետիկ արդիական խնդիրներից մեկին՝ նոր մոդուլային ԱԷԿ-ի կառուցմանը/Մեծամորի ԱԷԿ-ի արդիականացմանը։ Հարց է հասունանում, թե ինչու, որպես ԱԷԿ-ի նման բարդ նախագծի կառուցման առաջնահերթություն, ընտրությունը կանգ առավ ԱՄՆ գործընկերների վրա։ Նշված նախագծի իրականացման դեպքում մենք անխուսափելիորեն բախվում ենք բազմաթիվ խնդիրների, մասնավորապես՝ Հայաստանում առկա էլեկտրացանցերի հետ օպտիմալացման և համատեղելիության, ինչպես նաև ԱՄՆ-ից կախվածության բազմակի ավելացման հետ։

Ինչպես հայտնի է, 2024 թվականին Հայաստանը ռազմավարական որոշում է կայացրել կառուցել մոդուլային ԱԷԿ: Այս մասին հայտարարել է Նիկոլ Փաշինյանը՝ հավելելով, որ նման տեխնոլոգիաներ մշակում են Ռուսաստանում, Ֆրանսիայում, Հարավային Կորեայում, սակայն ԱՄՆ-ն դրանում «ավելի մեծ առաջընթաց» է գրանցել: Դրանից հետո հայտնի դարձավ, որ Հայաստանը բանակցություններ է սկսում ԱՄՆ-ի հետ ատոմային ոլորտում համագործակցության համաձայնագրի շուրջ։ Այս մասին հայտարարել է ՀՀ ԱԳ նախարար Արարատ Միրզոյանը ԱՄՆ պետքարտուղար Էնթոնի Բլինքենի հետ ռազմավարական գործընկերության հանձնաժողովի ստեղծման փաստաթղթի ստորագրման արարողության ժամանակ։

ԱՄՆ-ի հետ մոդուլային ԱԷԿ-ի կառուցման շուրջ բանակցություններ սկսելու Երևանի որոշումը պարադոքսալ է թվում։ Այո, ամերիկացիները գործարքներն ագրեսիվ են առաջ տանում՝ վերջին իրադարձությունների ֆոնին (ռեսուրսային գործարք Ուկրաինայի հետ), և հասկանալի է, որ Վաշինգտոնում մերը բաց չեն թողնի։ Նույն ԱՄՆ-ի «ռեսուրսային դիվանագիտության» դասերն ակնհայտ են. տեխնոլոգիաներին հետևում են կոշտ պայմանները, իսկ Հայաստանի խորհրդային ցանցերի հետ համատեղելիությունը (ինչպես նաև Ռուսաստանում սովորած կադրերը) գլխացավանք կդառնա։ Հարավային Կորեան առաջարկում է նորարարություն, Չինաստանը՝ մասշտաբ, Ֆրանսիան՝ եվրոպական ստանդարտ, բայց միայն ռուսական նախագծերն են երաշխավորում Մեծամորի ատոմակայանի շարունակականությունը, որտեղ յուրաքանչյուր խողովակ ծանոթ է տեղի ինժեներներին։

Տարբեր մոտեցումներ, տարբեր ժառանգություն

Վերադառնալով Մուրմանսկի արկտիկական ֆորումին՝ կցանկանայի հատուկ նշել, որ «Արկտիկա – երկխոսության տարածք» միջազգային արկտիկական ֆորումի համակազմակերպիչը Ռուսաստանի Պետական կորպորացիան է՝ «Ռոսատոմը»:

Սևմորպուտի պատրաստի մոդելը, որը ներկայացված է ֆորումում, ներառում է ոչ միայն տարանցման ավելացում, այլև համագործակցություն Հարավարևելյան Ասիայի, Հնդկաստանի և Պարսից ծոցի երկրների հետ։ Այնպես որ, Ռուսաստանը ոչ միայն ուղղություն է պահում դեպի հյուսիս, այլև ճանապարհ է հարթում ամբողջ համաշխարհային տնտեսության համար։ Այս ոլորտում հավակնությունները, ինչպես նաև արդեն ձեռք բերված հաջողությունները ինքնին խոսուն են: Ուրեմն, ինչո՞ւ է Հայաստանն իր ուշադրությունը սևեռում ոչ թե իրական հնարավորությունների վրա՝ թե՛ տեխնոլոգիական, թե՛ տնտեսական առումով, այլ Արևմուտքի մասին ուրվական երազանքների:

Պատասխանը «Ռոսատոմի» տրամաբանության մեջ է։ Ռուսաստանի ինժեներներն ու միջուկային մասնագետները ոչ միայն սառցահատներ են կառուցում, այլև ստեղծում են էկոհամակարգ, որտեղ տեխնոլոգիաները կապված են գործընկերների ենթակառուցվածքի, անձնակազմի և երկարաժամկետ շահերի հետ: Հայաստանը, ընտրելով «էժան» Արևմուտքի և «հարմար» Արևելքի միջև, ռիսկի է դիմում կրկնել նրանց սխալը, որոնք թերագնահատել են ԱՄՆ արկտիկական նախագծերի բարդությունը՝ ձգձգումներից մինչև բնապահպանական սկանդալներ։

Այո, պրագմատիզմը պահանջում է դիտարկել բոլոր տարբերակները։ Բայց դիվերսիֆիկացիան թռիչք չէ ավելի բարձր խոստացողի գիրկը, այլ կշռադատված հավասարակշռություն գնի, անվտանգության և ինքնիշխանության միջև։ Ռուսաստանն արդեն Հայաստանին հարթակ, կադրեր ու էներգետիկ կայունություն է տվել, իսկ Չինաստանն ու Կորեան այլընտրանք են, բայց ոչ փոխարինող: Ինչ վերաբերում է ԱՄՆ-ին, ապա ատոմային ոլորտում նրա «առաջընթացը» շատ հաճախ չափվում է քաղաքական պայմաններով։

Մուրմանսկում արկտիկական ֆորումը հիշեցում է՝ իրական տեխնոլոգիաները ոչ թե մեկուսացնում են, այլ միացնում մայրցամաքները: Հայաստանին պետք է մտածել՝ արդյոք նրան հարկավոր է «ուրվական առաջընթաց»՝ ցանցային ռիսկերով, թե՞ ավելի ձեռնտու է Մեծամորն արդիականացնել նրանց հետ, որոնք տասնամյակներ շարունակ նրա էներգահամակարգը ջրի երեսին են պահել։ «Սառցահատները չեն խոսում, նրանք կոտրում են սառույցը». գուցե ժամանա՞կն է, որ Երևանն ավելի քիչ լսի խոստումները և ավելի շատ նայի փաստերին։

ԱՂՎԱՆ ՊՈՂՈՍՅԱՆ

Քաղաքագետ