«Բնագիտական ուղղությունները դուրս են մղվելու մեր կրթական համակարգից, առաջիկա 1-2 տարում պետք է քայլեր ձեռնարկել իրավիճակը շտկելու համար»

«Փաստ» օրաթերթը գրում է.

Օրերս կառավարությունը հաստատել է բուհերի 2025-2026 ուսումնական տարվա մասնագիտությունների և ընդունելության քննությունների ցանկը։ Նախորդի համեմատ որոշակի փոփոխություններ են կատարվել, օրինակ՝ Երևանի պետական համալսարանի «Երկրաբանություն», «Աշխարհագրություն», «Քարտեզագրություն և կադաստրային գործ» կրթական ծրագրերի ընդունելության քննություններում «Աշխարհագրություն» մասնագիտության համար նախատեսվող քննությունների շարքում «Աշխարհագրություն» քննությունը փոխարինվել է «Մաթեմատիկա» առարկայի քննությամբ՝ որպես պարտադիր, իսկ «Աշխարհագրությունը» և «Անգլերենը»՝ որպես կամընտրական քննություն: Սա միակ փոփոխությունը չէ:

Ընդունելության քննությունների ցանկում կատարվող փոփոխությունների պատճառ կարող է լինել դիմորդների՝ տարեցտարի նվազող թիվը, այսինքն՝ նպատակը կարող է լինել բուհ ընդունվելու գործընթացը հեշտացնելը: Կրթության փորձագետ Ատոմ Մխիթարյանն ասում է՝ նման միտում կա: «Բոլոր բուհերում և մասնագիտություններում փորձում են գրավել առանց այդ էլ նվազող և առանց այդ էլ քիչ դիմորդներին: Նախորդ տարիների ընդունելության քննությունների փորձը ցույց տվեց՝ այն առարկաների դեպքում, որոնք շատ տարածված չեն, օրինակ՝ «Քիմիան», «Աշխարհագրությունը» և այլն, ո՛չ կրկնուսույցներ են մնացել, որ երեխաների հետ պարապեն, ո՛չ էլ նորմալ արդյունք են ցույց տալիս դիմորդները, ուղղակի դիմում են այդ մասնագիտություններով, և մեծ մասը ստանում է անբավարար գնահատական ու չի ընդունվում բուհ։ Հիմա այդ քայլով փորձ է արվում ինչ-որ ձևով դիմորդների գրավել, որպեսզի այդ ֆակուլտետները չփակվեն: Նույն մտահոգությունն արտահայտվում է ուսուցիչների ատեստավորման գործընթացում։ Վերցրեք «Քիմիա» առարկայից ուսուցիչների ատեստավորման արդյունքները և կտեսնեք, որ և՛ դիմորդներն են քիչ, և՛ հաղթահարողներն են անհամեմատ քիչ: Դա ցույց է տալիս, որ «Քիմիան» «մահանում» է:

Մինչդեռ Հայաստանում խորհրդային տարիներին, անկախության առաջին տարիներին «Քիմիան», «Ֆիզիկայից» հետո երկրորդ տեղում էր: Գիտահետազոտական ինստիտուտներ կային և այլն, որտեղ շատ լավ արդյունքներ էին գրանցվում: Ցավոք, հիմա ունենք այսպիսի իրավիճակ: Ընդ որում՝ այնպես չէ, որ ուսանողներ գրավեն, դրանով ուղղությունը կզարգանա: Դա էլ իր հերթին բերելու է նրան, որ ավարտող մասնագետներն այդ ոլորտում չեն լինի, որովհետև դրանից շատ բան չեն իմանա: Ամբողջական փակ շղթա է հստակվում, և դա բերում է նրան, որ բնագիտական ուղղությունները կամաց-կամաց դուրս են մղվելու մեր կյանքից»,-«Փաստի» հետ զրույցում ասում է Մխիթարյանը:

Ի՞նչ անել իրավիճակը բարելավելու համար: «Հիմա այն վերջին մեկ-երկու տարին է մնացել, որ հնարավոր է գոնե ունեցած պոտենցիալի հիմքի վրա փորձել զարգացում ապահովել, որովհետև առաջացած տարիքի են քիմիայի ուսուցիչները, քիմիա ասելով՝ նկատի ունեմ նաև գիտության հարակից ուղղությունները: Կան քիմիայի ուսուցիչներ և քիմիայի բնագավառում գիտնականներ, որոնք դեռևս պոտենցիալ ունեն նոր սերունդ պատրաստելու: Ի՞նչ պետք է անել: Նախ և առաջ օգտագործել այն, ինչ հիմա կա ձեռքի տակ: Դա նշանակում է, որ պետք է առաջին հերթին բարձրացնել այդ բնագավառի ուսուցիչների և գիտնականների, դասախոսների աշխատավարձերը, դա շատ կարևոր է, որպեսզի կարողանանք երիտասարդ սերնդին գրավել դեպի այդ ուղղություններ:Երկրորդ՝ հատուկ ուշադրություն դարձնել բոլոր այդ ուղղությամբ առարկաների դասավանդմանը: Դա նշանակում է գումար ծախսել և վերապատրաստել բոլոր նոր ուսուցիչներին և դասախոսներին, գիտնականներին, որոնք մուտք են գործում համապատասխան բնագավառներ: Այսպես կփորձենք կանգնեցնել պրոցեսը և անիվը հետ շարժել, այսինքն՝ փորձել զարգացման ուղին բռնել։ Հեռանկարային պարագայում պետք է բուհերում անվճար տեղերը անպայման շատացնել, տալ կրթաթոշակ համապատասխան ուղղություններն ընտրողներին»,-նշում է մեր զրուցակիցը:

Վերջերս հրապարակվեց աշխարհի լավագույն համալսարանների QS վարկանիշային աղյուսակը։ Երևանի պետական համալսարանը դրանում զբաղեցնում է 901950-րդ հորիզոնականը։ Կրթության փորձագետը տեղեկացրել էր՝ տարածաշրջանում միակն ենք, որ մեկ բուհով ենք ընդգրկված վարկանիշային այս աղյուսակում: Ի՞նչ պահանջների պետք է բավարարի բուհը վարկանիշային աղյուսակներում հայտնվելու համար: «Վարկանիշավորման աղյուսակներ շատ կան, դրանցից ամենահեղինակավորները երեքն են՝ QS-ը, Times Higher Education-ը և շանհայյանը։ Միայն QS-ում մեկ համալսարան ունենք, մյուս երկուսում ընդհանրապես չունենք:

Ի՞նչ բաղադրիչներով են հիմնականում հաշվարկվում այդ վարկանիշները:

Ամենակարևոր ուղղությունները մի քանիսն են: Առաջին՝ հետազոտություն՝ որքան հետազոտական պոտենցիալ, գրախոսվող, միջազգային ամսագրերում տպագրված հոդվածներ ունի այդ համալսարանը:

Երկրորդ՝ միջազգային ուսանողների թիվը կամ տեղացի ուսանողների թվի հետ հարաբերակցությունը, այսինքն՝ որքան ուսանողներ են ներգրավված տարբեր երկրներից, այդքան այդ համալսարանի վարկանիշը բարձր է, նշանակում է, որ կրթության որակը բարձր է, և մյուս երկրներից գալիս են այնտեղ սովորելու:

Երրորդ՝ արագություն, որով շրջանավարտներն անցնում են աշխատանքի իրենց մասնագիտությամբ: Օրինակ՝ եթե ավարտեց համալսարանը և մեկ տարվա ընթացքում գտավ աշխատանք իր մասնագիտությամբ, ապա դա էապես բարձրացնում է տվյալ համալսարանի վարկանիշը: Սրանից մեր համալսարանները, ցավոք, հեռու են:

Չորրորդ՝ համալսարանի կառավարման ինքնուրույնություն, այն է՝ համալսարանն ինքնուրույն է կարողանում որոշումներ կայացնել, և պետության կամ այլ կառույցների միջամտությունը գրեթե զրոյական է:

Հաջորդ բաղադրիչը կարող է լինել հետևյալը. եթե համալսարաններն ունեն թեկուզ մեկ Նոբել յան մրցանակակիր, նրանց վարկանիշները միանգամից հարյուրով, երկու հարյուրով առաջ են գնում:

Կարևոր բաղադրիչ են նաև տվյալ համալսարանի ենթակառուցվածքները, լաբորատորիաները, հագեցվածությունը և այլն: Յուրաքանչյուր վարկանիշային աղյուսակում իմ թվարկած ամեն մի ուղղությունն ունի իր կշիռը: Հայաստանում ունենք 2020-2030 թթ. զարգացման ռազմավարական պլան, որն օրենք է: Դրա մեջ գրված է, որ մինչև 2030 թ.-ը Հայաստանի առնվազն չորս համալսարան պիտի ընդգրկվի այդ աղյուսակների լավագույն 500 համալսարանների ցանկում: Փորձը ցույց է տալիս, որ համալսարանը լավ աշխատանքի դեպքում տարվա ընթացքում կարող է առաջ գնալ 50, ամենաշատը 100 տեղով: Այս պահի դրությամբ այդ ծրագիրը, որն օրենքի կարգավիճակ ունի, ձախողված կարելի է համարել: Նույնիսկ Պետական համալսարանը չի կարող վեց տարում 500 կամ 600 համալսարանից առաջ ընկնել, որովհետև մյուս համալսարաններն էլ են գործունեություն ծավալում, անգործ չեն նստում: Սա շատ խնդրահարույց է, և նշաձողը, որ դրված է, կարելի է ասել անիրականանալի է»,-եզրափակում է Ատոմ Մխիթարյանը:

ԼՈՒՍԻՆԵ ԱՌԱՔԵԼՅԱՆ