Նոր սկանդալ թուրք-ամերիկյան հարաբերություններում
Մի ձերբակալության պատմություն Միացյալ Նահանգների ու Թուրքիայի միջև դիվանագիտական սկանդալ է՝ Անկարայում ԱՄՆ դեսպանատունը հայտարարեց, թե դադարեցնում է Թուրքիայի քաղաքացիներին վիզաների տրամադրումը: Այս հայտարարությունից ժամեր անց Վաշինգտոնում Թուրքիայի դեսպանատունն էլ հայտարարեց, որ ի պատասխան՝ դադարեցվում է թուրքական վիզաների տրամադրումը ամերիկյան քաղաքացիներին: Անկարայում ԱՄՆ դեսպանատան հաղորդագրության մեջ նշված է՝ վերջին իրադարձությունները հարկադրել են վերագնահատել, թե Թուրքիայի կառավարությունն ինչպես է իրականացնում իր պարտավորությունը Միացյալ Նահանգների առաքելության գույքի ու անձնակազմի անվտանգության ապահովման գործում: Որոշումն ընդունվել է «վերջին իրադարձությունների» ֆոնին։ Թուրքիայում ԱՄՆ դեսպանատունը տարածել է հաղորդագրություն այն մասին, որ դեսպանատունն ու հյուպատոսությունները դադարեցրել են ոչ միգրացիոն վիզաների տրամադրման աշխատանքը՝ այցելուների թիվը նվազեցնելու համար։ Իսկ ամեն ինչ սկսվեց Թուրքիայում մի ձերբակալությունից: Մի քանի օր առաջ Թուրքիայի դատարանը որոշեց անազատության մեջ թողնել Ստամբուլում ԱՄՆ հյուպատոսության աշխատակցին՝ Թուրքիայի քաղաքացի Մեթին Թոփուզին, ով մեղադրվում է «քաղաքական կամ ռազմական լրտեսության», «սահմանադրական կարգը խախտելու և իշխանությունը տապալելու փորձեր անելու» մեջ: Ըստ մեղադրանքի, այդ անձը կապեր է ունեցել ԱՄՆ-ում գործող և Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Էրդողանին ընդդիմադիր Ֆեթուլահ Գյուլենի ղեկավարած շարժման հետ և նրան մեղադրում են «սահմանադրության խախտման մեջ»։ Իշխանությունները կարծում են, որ Թոփուզը կապ է ունեցել գյուլենական ոստիկանապետերի հետ։ Նախօրերին հայտնի դարձավ, որ Թուրքիայի իշխանությունները Ստամբուլում ԱՄՆ գլխավոր հյուպատոսության ևս մեկ աշխատակցի ձերբակալության արտոնագիր են տվել: Նրան կասկածում են գյուլենականների հետ կապ ունենալու մեջ, որոնց մեղադրում են Թուրքիայում 2016 թ. հուլիսին պետական հեղաշրջում կազմակերպելու մեջ: Այս մասին հայտնում է Sabah թերթը: Պարբերականի տեղեկությամբ՝ Թուրքիայի ևս մեկ քաղաքացու ձերբակալության թույլտվությունը, ով ամերիկյան դիվանագիտական առաքելության աշխատակից է, կիրակի տվել է Ստամբուլի գլխավոր դատախազությունը: Կասկածյալը չի լքում գլխավոր հյուպատոսության տարածքը՝ ձերբակալությունից խուսափելու համար, հայտնում է թերթը: Թուրք-իրանական մերձեցո՞ւմ Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանն իրանցի նախագահ Հասան Ռուհանիի հրավերով Թեհրանում էր: Այս այցին հետևում էին տարածաշրջանային խաղացողները: Պետությունների ղեկավարները քննարկում էին երկկողմ հարցեր, տարածաշրջանային և միջազգային խնդիրներ, ինչպես նաև ղեկավարում էին բարձր մակարդակի համագործակցության խորհրդի նիստը։ Թուրքիայի նախագահի հետ Թեհրան էին ժամանել Թուրքիայի արտգործնախարար Մևլյութ Չավուշօղլուն, էկոնոմիկայի նախարար Նիհաթ Զեյբեկչին և այլ բարձրաստիճան այրեր։ Թեհրանում անցկացվել է նախագահների միջև 1+1 ձևաչափով հանդիպում։ Իրաքի հյուսիսում քրդական ինքնավարության անկախության հայտարարման դեպքում, Թուրքիան, Իրանն ու Իրաքը տարածաշրջանում կանցկացնեն համատեղ ռազմական գործողություն։ Ինչպես հայտնում է Haber7-ը, այդ մասին պայմանավորվածությունը ձեռք է բերվել Իրանի ու Թուրքիայի նախագահների հանդիպման ժամանակ։ Պետությունների ղեկավարները նաև պայմանավորվել են երկու երկրների միջև ապրանքաշրջանառության մակարդակի բարձրացման մասին։ Էրդողանն ու Ռուհանին նաև հայտարարել են Իրաքի և Սիրիայի տարածքային ամբողջականությանն աջակցելու մասին։ Ապա` մեկ այլ ուշագրավ տեղեկություն ստացվեց՝ Անկարան և Թեհրանը հրաժարվում են դոլարից; Թուրքիան և Իրանը որոշում են ընդունել ուժեղացնելու իրենց համագործակցությունը բանկային ոլորտում և անցում կատարելու ազգային արժույթներով փոխադարձ հաշվարկների, հայտարարել է Իրանի նախագահ Հասան Ռուհանին Թեհրանում թուրք գործընկեր Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանի հետ համատեղ մամլո ասուլիսում։ «Մենք ընդունել ենք կարևոր որոշումներ՝ մեր տնտեսական հարաբերություններն էլ ավելի ակտիվացնելու և բանկային ոլորտում համագործակցությունն ամրապնդելու նպատակով։ Մենք որոշել ենք ազգային արժույթներով փոխադարձ հաշվարկների անցնել»,-ասել է նա։ Անդրադառնալով դեպի Թուրքիա իրանական նավթի ու գազի մատակարարումների հարցին, Ռուհանին ասել է, որ Անկարան հայտնել է, թե պատրաստ է ավելի շատ նավթ ու գազ գնել։ «Դրա հետ կապված՝ մեր կողմն առաջարկել է Թուրքիային հավելյալ ներդրումներ կատարել նավթագազային ոլորտում։ Թուրքիան ասել է, որ պատրաստ է դրան»,-հայտնել է Իրանի նախագահը։ Էրդողանը չի ճանաչում Ղրիմի բռնակցումը Թուրքիան նախկինի պես աջակցում է Ուկրաինայի ինքնիշխանությանն ու տարածքային ամբողջականությանը, չի ճանաչում Ռուսաստանի կողմից Ղրիմի բռնակցումը, հայտարարել է այցով Ուկրաինայում գտնվող Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը: «Մենք չենք ճանաչել և չենք ճանաչում Ղրիմի անօրինական բռնակցումը»,-ասել է նա Ուկրաինայի նախագահ Պյոտր Պորոշենկոյի հետ համատեղ ճեպազրույցի ընթացքում։ «Թուրքիան կշարունակի համակարգել քայլերը՝ ուղղված Ղրիմի բնակիչների իրավունքների պաշտպանությանը»,-նշել է Թուրքիայի նախագահը։ Իսկ ահա Պորոշենկոն Թուրքիային հրավիրել է Ղրիմի ապաբռնագրավման ընկերների խումբ: Ուկրաինայի նախագահ Պյոտր Պորոշենկոն իր թուրք գործընկեր Ռեջեփ Էրդողանի հետ հանդիպման ժամանակ նրան առաջարկել է միանալ Ղրիմի ապաբռնագրավման ընկերների խմբին: «Նախագահ Էրդողանի հետ միասին մենք ընդգծեցինք Ղրիմում մարդու իրավունքների ոլորտում իրավիճակի անթույլատրելիությունը, որը մշտապես վատանում է», ասել է Պորոշենկոն: Թուրքիայի գործողությունները, քայլերը, որքան էլ առաջին հայացքից անսպասելի են թվում, դրանցում, իրականում որևէ զարմանալի բան չկա: Թուրքիան մշտապես առաջնորդվում է իր շահով, և որևէ պետության, անգամ տարածաշրջանային գերտերություն, թույլ չի տալիս իր հետ խոսել վերջնագրերի լեզվով: Դա է փաստում Էրդողանի քաղաքականությունը, որը պատրաստ է ընդվզել, հակադրվել, նույնիսկ դաժան քննադատության արժանացնել ցանկացած երբեմնի դաշնակցի, եթե դա է պահանջում այդ պահին Թուրքիայի շահը: Մետաքսյա Շալունց