«Մենք չէ, որ լքել ենք Արևմուտքը։ Արևմուտքն է հեռացել է ինքն իրենից...», իսկ «Էլիտայի» համար ՌԴ-ն մի երկիր էր, որտեղ փող էին աշխատում, վայելում կյանքը այլ երկրներում. Անդրանիկ Միհրանյան

Ռուսաստանաբնակ, հայազգի հայտնի քաղաքագետ, պատմաբան Անդրանիկ Միհրանյանը BUSINESS Online-ին տված հարցազրույցի երկրորդ հատվածում խոսում է Ռուսաստանի և հետխորհրդային երկրների միջեւ հարաբերությունների թեմայով:

«Երբ Ռուսաստանը տնտեսապես և ռազմաքաղաքական առումով ուժեղանա` հետխորհրդային երկրներն իրենք կձգտեն դեպի Մոսկվա».

Ինչպե՞ս է քաղաքագետը գնահատում Ռուսաստանի հարաբերությունները հետխորհրդային այլ հանրապետությունների հետ: Դրանք նույնպես բարդ են եղել վերջին 30 տարիների ընթացքում։

Ռուսաստանի հարաբերությունները հետխորհրդային հանրապետությունների հետ շատ բարդ են, համաձայնում է քաղաքագետը: «Իհարկե, շատ բան է կախված նրանից, որ մեր «ընկերներն» ու «գործընկերները» աշխատել են հետխորհրդային տարածքում։ Զարմանալի ոչինչ չկա նրանում, որ նրանք ստեղծեցին նախկին խորհրդային հանրապետությունները Ռուսաստանի Դաշնության դեմ։ Օրինակ, Զբիգնև Բժեզինսկին 1993-ին գրել է, որ հետխորհրդային տարածքում անհրաժեշտ է ստեղծել աշխարհաքաղաքական բազմակարծություն։ Եվ հետո այդ բազմակարծության շրջանակներում նրանք խթանեցին ՎՈՒՈՒԱՄ կազմակերպության ստեղծմանը, որի կազմում էին Վրաստանը, Ուկրաինան, Ուզբեկստանը, Ադրբեջանը և Մոլդովան։ Եվ այն բանից հետո, երբ Ուզբեկստանը լքեց այն, այս կառույցը հայտնի դարձավ որպես ՎՈՒԱՄ։ Այս կազմակերպությունը ստեղծվել է ընդդեմ Ռուսաստանի՝ կանխելու կամ տնտեսական վերաինտեգրումը, կամ մշակութային համախմբումը, կամ նախկին խորհրդային հանրապետությունների լեզվական հանրության պահպանումը»։

Միհրանյանը հիշեցում է, որ այն ժամանակ պայքարն անհավասար էր. Խորհրդային Միությունը փլուզվեց, Ռուսաստանը թուլացել էր. «Մեր բոլոր այսպես կոչված, գործընկերները փորձում էին խլել այն ամենը, ինչ սխալ էր։ Բայց երբ Ռուսաստանի Դաշնությունը հզորանա տնտեսապես և ռազմաքաղաքական առումով, հետխորհրդային երկրներն իրենք կհասնեն Մոսկվային, քանի որ այս աշխարհում թույլերը միշտ միանում են ուժեղներին։ Նույն մերձբալթյան երկրները սկզբում բղավում էին, թե ազատություն են ուզում և չեն ուզում սովետական բռնապետություն, բայց հենց Բալթյան երկրները անկախացան, անմիջապես իրենց ինքնիշխանությունը հասցրին Բրյուսել և Վաշինգտոն։ Նրանց նոր տեր էր հարկավոր, ով, ինչպես իրենց թվում էր, ավելի հարուստ էր ու ավելի լավը։

Վարքագծի այս սկզբունքը տարածված է ինչպես մարդկանց, այնպես էլ պետություններում։ Բոլորը մտածում են, թե ինչպես լավագույնս կարգավորվել, որպեսզի ավելի շատ օգուտներ և պարտականություններ լինեն: Եվ այս հատուկ գործողությունից հետո, երբ Ռուսաստանը, հուսով եմ, հաղթի, շատ բան կփոխվի։ Ինչպես ասացի, այսօր Ուկրաինայում պարզապես պատերազմ չէ։ Ե՛վ Բայդենը, և՛ շատերը ընդունում են, որ սա պատերազմ է Արևմուտքի և Ռուսաստանի միջև, և հաղթողը վերցնում է ամեն ինչ։ Թե՛ պարտությունների, թե՛ հաղթանակների գինը չափազանց բարձր է, քանի որ պատերազմից հետո աշխարհում աշխարհաքաղաքական իրավիճակը լրջորեն փոխվելու է։ Եվ դրանից կախված կլինի նաեւ հետխորհրդային հանրապետությունների պահվածքը, որոնք կսկսեն լրջորեն քորել իրենց շաղգամը եւ մտածել, թե ինչ անել»։

Քաղաքագետը կարծում է, որ թույլերը միշտ սպասողական վիճակում են, որպեսզի փորձեն ուժեղի ոտքերի տակ չընկնել, ավելորդ ծփպտուն չհանեն, որպեսզի գլխներին հարված չստանան։ «Բայց երբեմն նրանք երկուսն էլ անում են: Ինչպես արեցին, օրինակ, վրացիները 2008թ: Եվ արդյունքում ստացանք այն, ինչ ստացան։ Բարեբախտաբար օսերի ու աբխազների, իսկ ի դժբախտություն հենց վրացիների, քանի որ նրանք խելագար նախագահ ունեին՝ Միխայիլ Սահակաշվիլին։ Այսօր Ուկրաինան ունի նույն խելագար ծաղրածուն, որը, ելնելով իր հիմար գաղափարներից, կարծում էր, որ կարող է իսկական նախագահ լինել։ Նա ֆիլմում խաղացել է նախագահի դերը և հիմա կարծում է, որ իր երազանքներն իրականացել են, և պետք է խաղալ մինչև վերջ։ Բայց կարծում եմ, որ Զելենսկիին վիճակված է անփառունակ վախճան»։

Միհրանյանն անդրադառնում է ուշագրավ հարցի` ՌԴ-ի հատուկ գործողության սկզբից բազմաթիվ փաստարկներ են եղել, որ այն այս կամ այն ձևով դառնալու է ԽՍՀՄ վերածննդի գործընթացի փուլերից մեկը։ Դա հնարավո՞ր է: «Այդ մասին խոսում են անգրագետները թե՛ այստեղ, թե՛ Արեւմուտքում։ Ինչպե՞ս կարող է այսօր վերածնվել ԽՍՀՄ-ը։ Ստեղծվել է մարքսիստական գաղափարախոսության և կոմունիստական կուսակցության գերակայության հիման վրա։ Եթե մեր երկրում վերածնվում են ԽՄԿԿ-ն, մարքսիստական գաղափարախոսությունը, տոտալիտար ռեժիմը, ապա կարելի է ասել, որ վերածնվում է նաեւ ԽՍՀՄ-ը։ Բայց այսօր Ռուսաստանում դա անհնար է»։

«Մենք չպետք է ամաչենք Ռուսաստանի Եվրոպա լինելու փաստից և շտապենք ինչ-որ տեղ դեպի Արևելք։ Մենք երբեք չենք կարող դառնալ հինդու կամ չինացի»

Ինչպե՞ս կսահմանեք Ռուսաստանի գաղափարական բանաձեւը, որում ապրում է 190 էթնիկ խումբ։ Ո՞ր արժեքներն են միավորում տարբեր ազգերին: Այս հարցին պատասխանելիս Միհրանյանը մանրամասնում է. «Մենք մի քանի ընդհանուր բան ունենք. Առաջին հերթին մենք ավանդական, պահպանողական արժեքների կողմնակից ենք։ Սա տարբեր ժողովուրդների հայրենիքն է, ընտանիքը, կրոնը, ավանդույթները։ Սրանք հավերժական արժեքներ են, որոնք քարոզվում են մուսուլմանների, ուղղափառ քրիստոնյաների, բուդդիստների և այլ կրոններ դավանող էթնիկ խմբերի կողմից:

Մեզ միավորում է Ռուսաստանի տարբեր շրջաններում մարդկանց կյանքի բազմազանության նկատմամբ հանդուրժողականությունն ու հարգանքը։ Եվ, իհարկե, մեզ միավորում է այն միտքը, որ մենք ապրում ենք մի երկրում՝ միասնական օրենքներով, մշակութային ու սոցիալ-մշակութային գաղափարներով։ Հիմա շատերն են գոռում, թե մեզ գաղափարախոսություն է պետք։ Բայց գաղափարախոսությունը հենց այնպես, ըստ ցանկության չի ստեղծվում։ Դրա կայացման համար անհրաժեշտ են հասարակական-քաղաքական ուժեր։ Կարծում եմ, որ այսօր գաղափարախոսություն ստեղծելու կարիք չկա»։

Միհրանյանը կարեւորում է. «Մենք չէ, որ լքել ենք Արևմուտքը։ Արևմուտքն է, որ հեռացել է ինքն իրենից։ Ռուսաստանն այսօր հանդիսանում է ավանդական եվրոպական արժեքների և եվրոպական մշակույթի պահապան։ Մենք այն արժեքների իրական ժառանգներն ու պահապաններն ենք, որոնք այսօր ոչնչացվում են թե՛ Եվրոպայում, թե՛ ԱՄՆ-ում։ Ի դեպ, նրանք ունեն այլընտրանքային շարժումներ, որոնք մեզ շատ ավելի մոտ են, քան այս երկրներում գերիշխող ուժերին։ Եվ նրանք մեր բնական դաշնակիցներն են»։

Այնուհետեւ քաղաքագետը շարունակում է. «Եվ այս բոլոր փաստարկները, թե Ռուսաստանը հատուկ ուղի ունի, եվրասիականության, դեպի արևելք շրջադարձի մասին, կատարյալ անհեթեթություն են։ Նույնիսկ Զբիգնև Բժեզինսկին իր «Ռազմավարական տեսլական» գրքում գրում է, որ երբ գալիս ես Վլադիվոստոկ, քեզ թվում է, թե Եվրոպայում ես։ Ճարտարապետություն, ապրելակերպ, մարդկանց հագնվելու ձև, վարքագիծ և այլն: Ուստի, մենք չպետք է ամաչենք Ռուսաստանի Եվրոպա լինելու փաստից և շտապենք ինչ-որ տեղ դեպի Արևելք։ Մենք երբեք չենք կարող դառնալ հինդու կամ չինացի: Մենք եվրոպացիներ ենք։

Եվրոպական մշակույթի և դրա ձեռքբերումների դարավոր յուրացումը հանգեցրել է Ռուսաստանի ամենաբարձր արդյունքներին գրականության, երաժշտության, նկարչության և շատ այլ ոլորտներում: Ռուսական մշակույթն ամեն իմաստով եվրոպական մշակույթի հսկայական, վիթխարի, անփոխարինելի մասն է: Իսկ ի՞նչ, մենք հրաժարվելու ենք դրանից, որովհետեւ Եվրոպայում համասեռամոլներն ամուսնանում են միմյանց հետ, իսկ տրանսգենդերները քայլում են փողոցներով։ Բայց սա կատարյալ անհեթեթություն է»։

Լրագրողը հարցնում է` բայց Եվրոպայում ակտիվորեն ջնջում են ռուսական մշակույթը։ «Նրանք ոչ մի բանի չեն հասնի առանց ռուսական մշակույթի: Անհնար է չեղարկել այն։ Գիտե՞ք, մի անգամ Ամերիկայում մեքենայով էինք գնում, կինս միացրեց ռադիոն, և Ռախմանինովի կամ Չայկովսկու երաժշտությունը սկսեց հնչել։ Կինս ասում է. «Առանց ռուսական երաժշտության չեն կարող»: Եվ ես ձեզ կասեմ, որ դա ճիշտ է: Չեղարկել Տոլստոյին, Դոստոևսկուն, Չեխովին, ռուսական երաժշտությունը, գեղանկարչությունը, ոչ ոք չի կարող: Սա կատարյալ անհեթեթություն է»։

Իսկ կարո՞ղ է Ռուսաստանը աշխարհին առաջարկել այդ իրական եվրոպական արժեքները, որոնք այժմ պահպանում է: Միհրանյանը պատասխանում է. «Ռուսաստանը չպետք է որևէ մեկին որևէ արժեք առաջարկի: Ռուսաստանի Դաշնությունն իր օրինակով պետք է ցույց տա, որ այսպես ապրելն ավելի հարմար և ճիշտ է։ Բայց Ռուսաստանն ինքը պետք է ապրի ավանդական գաղափարներին ու արժեքներին համապատասխան։ Կարծում եմ՝ հիմա այդպես է ապրում երկիրը։ Նախկինում մեր մշակույթի որոշ ոլորտներում փորձում էին դրսևորվել նաև բացարձակապես անընդունելի և նողկալի նմուշներ, որոնք հավակնում էին դառնալ մեյնսթրիմ»։

«Մենք ընդունակ ենք կառավարել մեր երկիրը, վերականգնել մեր սուբյեկտիվությունը համաշխարհային քաղաքականության մեջ և արժանի տեղ գրավել»

Անդրանիկ Միհրանյանը կարծում է, որ ՌԴ հատուկ գործողության արդյունքում պետք է գիտակցել, որ Ռուսաստանի Դաշնությունն իսկապես վտանգի տակ է, և յուրաքանչյուր մարդ պետք է մասնակցի, որպեսզի հակազդել սրան. «Սա մի բան է, որը վաղուց չկա Ռուսաստանում, քանի որ մեզանում կապիտալիզմը սկսվել է ԽՍՀՄ փլուզումից հետո»։

Նա գտնում է. «Մեր կապիտալիստները ոչնչացրել են ցանկացած բարոյական պատկերացում, թե ինչպիսին պետք է լինի հասարակությունը և ինչպես պետք է սիրել հայրենիքը։ Այսպես կոչված էլիտայի շատ մարդկանց համար Ռուսաստանը մի երկիր էր, որտեղ նրանք փող էին աշխատում և վայելում կյանքը այլ երկրներում: Ուստի հրեշավոր վերաբերմունք կար Ռուսաստանի Դաշնության նկատմամբ...»։

Անդրանիկ Միհրանյանը համոզված է. «Այսօր ձեւավորվում է ռուսական նոր ինքնություն։ Այս բաները սովորաբար տեղի են ունենում ճգնաժամերի ժամանակ: Եվ մենք հիմա իսկապես շատ լուրջ ճգնաժամային շրջան ենք ապրում։ Ուր գնալ. Կրկին ուզում եմ ընդգծել. Մենք դեմ չենք Ուկրաինային: Մենք դիմակայում ենք ողջ Արևմուտքին՝ Միացյալ Նահանգների ղեկավարությամբ։ Ամերիկան ցանկանում է կոտրել և ենթարկեցնել Ռուսաստանին: Գերխինդիրը, մեր որպես անկախ պետության, գոյությունն է։

Տեսանք, թե 1990-ից հետո ինչ զզվելի կերպով մեզ նվաստացրին, ձեռքերը մեկնած վազեցինք ու ԱՄՀ-ից փող խնդրեցինք։ Այն ժամանակ մեզ ոչ ոք լուրջ չէր ընդունում։ Մեզ դուրս գրեցին` որպես համաշխարհային քաղաքականության գործոն»։

Ըստ հայազգի քաղաքագետի. «Հիմա մենք ստեղծում ենք ռուսական նոր ինքնություն՝ հաղթահարելով այն բոլոր նողկալիությունները, որոնք վայրի կապիտալիզմը բերել է մեր երկրին բարոյական դեգրադացիայով, միջազգային ասպարեզում նվաստացումներով և բոլորի ու ամեն ինչի առաջ ծնկելու պարտադրանքով։ Մենք զգացինք ու հրապարակավ ասացինք, որ ոչ մի բանի ընդունակ չենք, թող գան մեզ կառավարեն։ Այդ ժամանակ մենք լավ կլինենք: Իսկ վերջում պարզվեց, որ այդպես չէ։

Պարզվեց, որ մեզ պարզապես պետք են ադեկվատ առաջնորդներ և նպատակի գիտակցում, թե դեպի ուր շարժվել։ Այդ ժամանակ մենք լիովին կկարողանանք կառավարել մեր երկիրը, վերականգնել մեր սուբյեկտիվությունը համաշխարհային քաղաքականության մեջ արժանի տեղ զբաղեցնել։ Ռուսաստանը կարող է լինել միայն տերություն: Կամ` այն չի լինի: Այլ Ռուսաստան չի կարող լինել: Այդպիսին է մեր ճակատագիրը»։

Սկիզբը` այստեղ:

Մետաքսյա Շալունց