Զգուշացում Իրանից. Լարվածություն Թեհրան-Բաքու հարաբերություններում, հայ-իրանական հարաբերություններից դժգոհ Անկարա
Թեհրանը դեմ է իր միջազգային սահմանների փոփոխություններին
Իրանը դեմ է իր միջազգային սահմանների փոփոխություններին, պաշտոնական Թեհրանի այդ դիրքորոշումը այս անգամ հնչել է Ադրբեջանի և Իրանի խորհրդարանների խոսնակների հանդիպմանը, որը տեղի է ունեցել նախօրեին թուրքական Անթալիայում։ «Մենք չենք ընդունում սահմանի որևէ աշխարհաքաղաքական փոփոխություն»,- հայտարարել է Իրանի օրենսդիր մարմնի ղեկավար Մոհամմեդ Բաղեր Ղալիբաֆը և հավելել. «Արտատարածաշրջանային երկրների միջամտություններն անթույլատրելի են»,- փոխանցում է IRNA պետական լրատվական գործակալությունը։
Թուրքիայի խորհրդարանի խոսնակի մասնակցությամբ տեղի ունեցած եռակողմ այդ հանդիպմանը, ըստ «Ազատության», իրանցի պաշտոնյան չի հստակեցրել, թե որ արտատարածաշրջանային երկրների միջամտությունը պետք է կանխվի, և ինչու է Թեհրանը շարունակաբար մտավախություն հայտնում սահմանների հնարավոր փոփոխության կապակցությամբ։
Նկատենք, որ իրանցի բարձրաստիճան պաշտոնյայի այս հայտարարությունը հնչում է Թեհրանի և Բաքվի հարաբերություններում լարվածության ֆոնին, որը չի մարում Ղարաբաղյան երկրորդ պատերազմից ի վեր։
Իրանի իշխանությունները Բաքվին մեղադրում են իրանական սահմաններին «սիոնիստական ռեժիմի ներկայացուցիչներ» և սիրիացի զինյալներ տեղակայելու համար։ Թեև Ադրբեջանի իշխանությունները կտրականապես հերքում են այդ մեղադրանքները, երկու հարևան երկրներն էլ, ի վերջո, որոշել են անցյալում թողնել զորավարժություններով, փոխադարձ կոշտ մեղադրանքներով ուղեկցված լարվածությունը։ Թեհրանի մտահոգությունը, սակայն, չի մարում։
Իրանը շարունակում է կտրուկ դեմ արտահայտվել նաև Սյունիքով միջանցք պահանջելու Ադրբեջանի հայտարարություններին։ Սյունիքով է անցնում հայ-իրանական 35 կիլոմետր երկարությամբ սահմանը, որն ինչպես Հայաստանի, այնպես էլ 13 պետությունների հետ սահմաններ ունեցող Իրանի ամենակարճ պետական սահմանն է։
Արձանագրում Թեհրանից` Բաքուն Լաչինի միջանցքը փակել է՝ ի պատասխան Սյունիքով միջանցք չտրամադրելու Երևանի դիրքորոշման
Ադրբեջանում Իրանի նախկին դեսպան Մոհսեն Փաքայինի համոզմամբ՝ Բաքուն Լաչինի միջանցքը փակել է՝ ի պատասխան Սյունիքով միջանցք չտրամադրելու Երևանի դիրքորոշման։ «Ադրբեջանի հանրապետությունը պետք է ընդունի, որ Սյունիքի միջանցքը գտնվում է Հայաստանի ներսում, և Երևանն իրավունք ունի դրա նկատմամբ ինքնիշխանություն սահմանել»,- ըստ «Ազատության», իրանցի դիվանագետի խոսքերն է մեջբերել Tehran times պարբերականը։
2012-2016թթ. Բաքվում Իրանի դիվանագիտական ներկայացուցչությունը ղեկավարած Փաքայանի խոսքերով՝ Երևանն իր հերթին պետք է ընդունի՝ «Ղարաբաղն Ադրբեջանի Հանրապետության ինքնիշխանության տակ է, և խնդիրը պետք է լուծի՝ հիմք ընդունելով այդ իրականությունը»։
Փաստելով, որ Լաչինի միջանցքի արգելափակման պատճառով Լեռնային Ղարաբաղում ապրող հայերը հայտնվել են ծանր իրավիճակում, Փաքայանը նշել է, որ Ադրբեջանի իշխանությունների «այդ գործողությունները հակասում են մարդու իրավունքների չափանիշներին, ինչի հետևանքով անմեղ մարդիկ վտանգի են ենթարկվում և տառապում»։
Իրանի ԱԳՆ խոսնակը չի հերքել Բաքվի հետ տարաձայնությունների առկայությունը
Իրանի արտգործնախարարության խոսնակ Նասիր Քենանին չի հերքել Ադրբեջանի հետ տարաձայնությունների առկայությունը։ «Մենք գտնում եք, որ երկու երկրների միջև որոշ տարաձայնությունները պետք է լուծվեն բանակցային ճանապարհով։ Ադրբեջանական կողմը այդ ուղղությամբ դրական քայլեր կատարել է։ Իրանը ևս, ինչպես նախկինում, այդ ուղղությամբ քայլեր է ձեռնարկում»,- ըստ «Թուրան» գործակալության, ասել է Իրանի արտգործնախարարության խոսնակը։
Միաժամանակ նա հերքել է պնդումները, թե Բաքվի ու Թեհրանի հարաբերությունները սառն են, նշելով, որ չնայած որոշ թյուրըմբռնումներին՝ Իրանի ու Ադրբեջանի միջև հարաբերությունները նորմալ են։
Անկարան անհանգստացած է Հայաստան-Իրան համագործակցությունից
Հունվարի 3-ին Թուրքիայի նախագահի մամուլի խոսնակ և ավագ խորհրդական Իբրահիմ Քալընը թուրքական NTV հեռուստաալիքի ուղիղ եթերում ակնհայտ մտահոգություն է հայտնել Իրան-Հայաստան համագործակցության որոշ դրվագների առնչությամբ։ «Իրանի հայաստանամետ դիրքորոշումները, հայտարարությունները տխրեցնում են ինչպես ադրբեջանական կողմին, այնպես էլ՝ մեզ են։ Մենք այս մասին ևս խոսում ենք իրանական կողմի հետ և ցանկանում ավելի մանրամասն խոսել», - ըստ Ermenihaber-ի` հայտարարել է Իբրահիմ Քալընը՝ ընդգծելով, թե Հարավային Կովկասի խաղաղությունն ու կայունությունը կախված է այն առողջ հաղորդակցումից, որը հաստատելու են Թուրքիան, Ադրբեջանը, Իրանը, Հայաստանը և նաև Վրաստանը։
Ավելին՝ Թուրքիայի նախագահի խոսնակն ակնարկել է Իրան-Ադրբեջան լարվածությունը, որը, ինչպես ցույց տվեց 2022 թվականը, որոշակիորեն աճ գրանցելու միտում ունի, առաջիկայում եռակողմ՝ այն է պաշտոնական Անկարայի մասնակցությամբ որևէ հարթակում առավել կենտրոնացված և մանրամասն քննարկելու մտադրության մասին։
Ermenihaber-ը ներկայացրել է «Օրբելի» կենտրոնի փորձագետ, թուրքագետ Էլյա Հարությունյանի տեսակետը: Նրա կարծիքով՝ Քալընի խոսքերը վկայում են այն մասին, որ Անկարան Հարավային Կովկասում իր ազդեցությունը մեծացնելու և դիրքերն ամրապնդելու համար այս դեպքում որպես պատրվակ օգտագործելու է Ադրբեջան-Իրան հարաբերություններում առկա խնդիրները, որոնց թվի աճն էլ ուղիղ համեմատական է Հայաստանի դեմ Բաքվի պահանջների շարունակմանը։ «Թուրքիան այդ նախաձեռնությամբ, որը, հնարավոր է ներկայացնի որպես «միջնորդական», փորձելու է կանխել Իրանի ակտիվությունը Հարվային Կովկասում»,- Ermenihaber.am-ի հետ զրույցում նշեց փորձագետը։
Տարածաշրջանային քաղաքականության հարցերով փորձագետ Արմեն Պետրոսյանը նույնպես ուշադրություն հրավիրեց այն հանգամանքին, որ Թուրքիան Արցախյան 44-օրյա պատերազմի, ՌԴ-Ուկրաինա ճգնաժամի հետևանքներով Հարավային Կովկասում սեփական շահերը բավարարելու համատեքստում արդեն բացահայտ և ակտիվ մրցակցության մեջ է Իրանի և Ռուսաստանի հետ։ «Չնայած Արցախյան 44-օրյա պատերազմի ընթացքում և դրա արդյունքներով Թուրքիան և նաև Ռուսաստանը հաջողեցին Իրանին դուրս թողնել տարածաշրջանային զարգացումներից՝ Իրանն այժմ, օգտվելով ուկրաինական ճակատում առաջացած բարդությունների պատճառով մեր տարածաշրջանում Ռուսաստանի դիրքերի որոշակի թուլացումից, փորձում է վերադառնալ զարգացումների կիզակետ։ Հայաստանի համար կենսական կարևորություն ունեցող այնպիսի հարցերում, ինչպիսիք են Հայաստան-Իրան սահմանի անփոփոխելիությունը և հետևաբար նաև «Զանգեզուրի միջանցքի» նախագծի տապալումը, բարձրաձայնելով հստակ դիրքորոշում՝ Իրանը փորձում է ամրապնդել դիրքերը Հայաստանում, ինչպես նաև, կրոնական գործոնի օգտագործմամբ, ակտիվանալ Ադրբեջանում՝ այդպիսով մնալով մեր տարածաշրջանում»,- այս մասին Արմեն Պետրոսյանը նշեց Ermenihaber.am-ին տված մեկնաբանությունում։
Փորձագետը միաժամանակ ընդգծել է, որ թուրք-ադրբեջանական դաշինքը հստակ մեխանիզմներ է գործարկում Իրանի հավակնությունները զսպելու համար՝ հավելելով, որ Իբրահիմ Քալընի հայտարարությունը դիտարկելի է քաղաքական մեխանիզմների գործարկման հարթությունում, իսկ 2022-ի դեկտեմբերին ականատես ենք եղել նաև ռազմական հարթությունում այնպիսի քայլերի, ինչպիսին էր Ադրբեջան-Իրան սահմանին Թուրքիա-Ադրբեջան երկկողմ զորավարժությունը և դրանով տրված ուղերձն առ այն, որ դա նաև ուղղված է Իրանի դեմ։
Կայքը նշում է, որ հատկանշական է, որ հատկապես վերջին շրջանում թուրքական մերձիշխանական լրատվամիջոցները, և սյունակագիրները ևս, ակտիվ հակաիրանական թեզեր տարածելուն զուգահեռ, շեշտում են Հարավային Կովկասում Թուրքիայի ավելի մեծ դերակատարում ստանձնելու հեռանկարի և հաճախ նաև անհրաժեշտության մասին։
Թուրքական այնպիսի լրատվամիջոցներ, ինչպիսիք են Haber7-ը, YeniAkit-ը, Milliyet-ը, հրապարակում են հոդվածներ և լրատվանյութեր, որոնցում Թեհրանը մեղադրվում է Հայաստանին և հայերին աջակցելու, Ադրբեջանի դեմ հրահրելու և անգամ զինելու մեջ։
Իրանը ներկայացվում է, որպես «Զանգեզուրի միջանցքի» բացմանը դեմ հանդես եկող հիմնական կողմերից մեկը և որպես նրա հիմնական մտահոգության պատճառ է ներկայացվում վախն այն բանից, որ Ադրբեջանն ու Թուրքիան ազդեցիկ կդառնան տարածաշրջանում։ Մինչդեռ երկրորդական են ներկայացվում «Զանգեզուրի միջանցքի» բացմամբ Թեհրանի համար ծագելիք խնդիրները՝ Սև ծով և ՌԴ հասնելու հետ կապված։
Երկրորդական են ներկայացվում նաև Հարավային Կովկասում ունեցած Իրանի թեկուզև ոչ մեծ ազդեցությունը և «Մեկ գոտի, մեկ ճանապարհ» նախագծի տարանցիկ երկիր լինելու իր նշանակությունը կորցնելու հետ կապված հարցերը։
Ի դեպ, առաջիկա օրերին Իրանի նախագահ Իբրահիմ Ռայիսին այցելելու է Թուրքիա։
Մետաքսյա Շալունց