Թոմաս դե Վաալը` «Carnegie Moscow Center»-ի համար. Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև խաղաղությունը ավելի հեռու է քան երբևէ

Բրիտանացի լրագրող, Կովկասի հարցերով փորձագետ Թոմաս դե Վաալը «Carnegie Moscow Center»-ի համար վերլուծել է հայ-ադրբեջանական սահմանին լարվածության նոր փուլը` նշելով, որ Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև խաղաղությունն ավելի հեռավոր է, քան երբևէ:

Ստորև ներկայացված է հոդվածի մասնակի թարգմանությունը:

Ամբողջ Եվրոպայում միայն երկու երկիր կա, որոնք դեռ շարունակում են պատերազմել միմյանց հետ: Վերջերս մարտեր են սկսվել Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև:

Դժբախտաբար, երկամյա լռությունը, որը կարելի է անվանել «Փաշինյանի մեղրամիս», ավարտվեց, և շատ կտրուկ: Իրավիճակն արագորեն փոխվում է, և հետագա էսկալացիան միանգամայն հնարավոր է: Համենայն դեպս, Ադրբեջանում վերջին իրադարձությունները հուսադրող չեն: Նախագահ Իլհամ Ալիևը հեռացրեց երկարամյա (2004 թվականից) արտգործնախարար Էլմար Մամեդյարովին՝ ասելով, որ ինքը զբաղվում է «անօգուտ աշխատանքով, անօգուտ բանակցություններով»: Դրան հաջորդեց ցույցը Բաքվում, որտեղ վրդովված մասնակիցները պահանջում էին իշխանություններից կոշտ դիրքորոշում ցուցաբերել Հայաստանի հետ հարաբերություններում:

Հայկական հեղափոխությունից հետո արտաքուստ իրավիճակը բարելավվեց, բայց, ցավոք, էական փոփոխություններ չեղան: Երկու երկրների ղեկավարներն ու հասարակությունները շարունակում էին պահպանել միմյանց բացառող դիրքերը. ««Ղարաբաղը պատկանում է միայն մեզ», իսկ մյուս կողմը պետք է գնա զիջումների»:

Վերջին մարտերն ավարտեցին երկամյա մեղրամիսը: Անհայտ չէ, թե ով է առաջինը սկսել կրակել: Ընդհանուր առմամբ, Ադրբեջանն ավելի շատ է շահագրգռված ստատուս քվոյի փոփոխության մեջ, քանի որ այն համարում է անարդար: Այնուամենայնիվ, Տավուշի և Թովուզի միջև ընկած տարածքը, որը գտնվում է երկու երկրների միջև սահմանի հյուսիսային հատվածում, ունի որոշ առանձնահատկություններ. այն խիտ բնակեցված է երկու կողմից, և երկու երկրներն այստեղ ունեն ծանր զենք: Ցանկացած միջադեպին կարող է արագորեն հետեւել էսկալացիա, եթե դրա համար հրահանգնել լինեն:

Հայ-ադրբեջանական հակամարտության հիմնական առանձնահատկություններից մեկն այն է, որ երկու երկրների ղեկավարները, ըստ էության, նրա պատանդներն են: Հակամարտությունն այնքան ամուր է մտել ազգային գիտակցության մեջ, որ ոչ մի առաջնորդ չի նահանջի ազգայն պահանջներից: Նույնիսկ եթե նրանք հասկանում են խաղաղ կարգավորման ռազմավարական արժեքը, նրանք զգուշանում են այդ ուղղությամբ շարժվելու հետ կապված ռիսկերից:

Միջազգային ճնշումն այստեղ հազիվ թե օգնի: Չնայած Սերգեյ Լավրովի գործադրած ջանքերի ջանքերի` խաղաղության համաձայնագրի շուրջ բանակցություններ վարելու համար, Ռուսաստանի ղեկավարությունը շահագրգռված չէ ռիսկի ենթարկել իր հարաբերությունները Բաքվի և Երևանի հետ՝ հանուն խաղաղության հասնելու: Բացի այդ, երկու կողմերն էլ անվստահություն են հայտնում Ռուսաստանին. Ադրբեջանը` քանի որ Ռուսաստանի և Հայաստանի միջև կնքվել է ռազմական դաշինք, իսկ Հայաստանը` քանի որ Մոսկվան, կարծես, չի շտապում կատարել դաշնակցի նկատմամբ իր ռազմական պարտավորությունները:

Ռուսաստանի հնարավորությունները սահմանափակ են: Հարկ է հիշել, որ, ի տարբերություն Աբխազիայի, Հարավային Օսեթիայի, Մերձդնեստրի կամ Ուկրաինայի, ղարաբաղյան հակամարտության գոտում ռուս զինվորականներ չկան:

Ինչ վերաբերում է մյուս տերություններին, ապա Թուրքիան աջակցում է Ադրբեջանին, բայց ակնհայտորեն չի ցանկանա, որ մեկ այլ հակամարտություն բռնկվի իր սահմանների մոտ: Իրանը պարզապես հետաքրքրված դիտորդ է, ոչ մի դերակատարում չունի: Միացյալ Նահանգները, ժամանակին որպես ակտիվ միջնորդ, վերջին տասնամյակում զգալիորեն կրճատել են իրենց ներգրավվածությունը տարածաշրջանում, հատկապես Թրամփի օրոք:

Այս ամենը նշանակում է, որ Ռուսաստանը, ԱՄՆ-ն և ԵՄ-ն ունեն բավարար գործիքներ՝ երկու կողմերին էլ զսպելու համար, բայց չկա ոչ ժամանակ, ոչ ուժ, ոչ ցանկություն՝ փորձելու ստիպել Հայաստանին և Ադրբեջանին խաղաղություն հաստատել, խոսք չկա նաեւ խաղաղապահների մասին, որոնք կկարողանային ապահիվել խաղաղության համաձայնագրի իրականացումը: Այժմ մնում է հուսալ, որ կստորագրվի ևս մեկ փխրուն զինադադար: Ինչ վերաբերում է խաղաղությանը, ցավոք, այսօր այն ավելի հեռավոր է, քան երբևէ: