Դանդաղ «ռումբ»` երկրի տակ. Ալիևին էլ չե՞նք ծաղրելու
Freedom House Freedom House միջազգային իրավապաշտպան կազմակերպությունը հրապարակել է «Անցումային շրջանի երկրներ – 2017» (Nations in Transit) զեկույցը, ըստ որի Եվրասիայում անձնային ավտորիտարիզմի զարգացման միտումը վերածվել է կայուն նորմայի: Զեկույցի հեղինակները պնդում են, որ հետազոտության մեջ ներառված 29 երկրներից 18-ում ժողովրդավարության ընդհանուր ցուցանիշների նվազում է գրանցվել: Նման մասշտաբային նվազում չէր գրանցվել 2008-ից ի վեր: Զեկույցի հրապարակման պատմության ընթացքում առաջին դեպքն է, որ ավտորիտար ռեժիմները գերազանցել են ժողովրդավարական ռեժիմներին: Զեկույցում Հայաստանն ունի 5.39 միավոր: Մեր երկիրը համեմատվում է Ղրղըզստանի հետ: Ուսումնասիրության համաձայն՝ երկու երկրներն էլ մոտենում են ամրապնդվող ավտորիտար ռեժիմների: «Հայաստանի և Ղրղըզստանի նախագահներ Սերժ Սարգսյանը և Ալմազբեկ Աթամբաևը պնդում էին, որ սահմանադրական բարեփոխումներն անհրաժեշտ են խորհրդարանների ժողովրդավարական իշխանությունն ամրապնդելու համար տարածաշրջանում, որտեղ ուժեղ մարդու սինդրոմն էնդեմիկ է: Բայց բարեփոխումների իրական արդյունքը կլինի այն, որ ավելի կամրապնդվեն նախագահների կուսակցությունները և օլիգարխիկ էլիտան»,-ասվում է զեկույցում: Չնայած այն հանգամանքին, որ երկու երկրներն էլ մոտ են կանգնած կոնսոլիդացված ավտորիտար ռեժիմին, բայց յուրաքանչյուրը պահպանում է քաղաքական պլյուրալիզմ, ինչը խոչընդոտում է մեկ մարդու կամ խմբի դոմինացմանը: Երկու երկրներում էլ նախագահների լիազորությունները մոտենում են ավարտին, և նրանք այլևս չեն կարող առաջադրվել: Ավելին, նրանք չեն կարող վստահ լինել, որ էլիտան կամ հասարակությունը չի ընդվզի, եթե նրանք ուղղակի երկարացնեն իրենց լիազորությունները՝ օրինական կամ անօրինական կերպով: Ուստի, սահմանադրական փոփոխությունները Սարգսյանի և Աթամբաևի համար դիտարկվում են որպես իշխանությունը պահելու միջոց: «Հայաստանի դեպքում բացի այն, որ լիազորություններն անցնում են խորհրդարանին, վերանայված սահմանադրության ամենաէական դրույթը «կայուն մեծամասնության» ապահովման նոր համակարգի ապահովումն է… Արդյունքում կառավարությունում և խորհրդարանում կիշխի Հանրապետական կուսակցությունը, որը Սերժ Սարգսյանը կղեկավարի կամ պաշտոնապես, կամ կուլիսների հետևից»,-ասված է զեկույցում: Հետազոտության համաձայն՝ Հայաստանի, ինչպես նաև Ղրղըզստանի դեպքերը, ցույց են տալիս՝ ինչպես է զարգանում ավտորիտարիզմը՝ հարմարվելով հանգամանքներին: Բախվելով բնակչության դժգոհությանը, ճնշելով քաղաքացիական հասարակությանը և ընդդիմությանը՝ այս երկրների իշխանությունները պետք է գտնեն իշխանությունը պահպանելու այլ միջոցներ: Նրանք կարող են փոխել հենց պետության կառուցվածքը, սակայն նպատակը կայնում է քաղաքական ստատուս-քվոյի պահպանումը՝ ասվում է զեկույցում: Ահա, թե ում հետ է Հայաստանն «առաջ» շարժվում` հաստատուն քայլերով: Արդեն ընկերակցում ենք Ղրղըզստանի հետ... Հայաստանը չունենալով նավթ ու ծով` մի առավելություն ուներ Ադրբեջանի նկատմամբ... Մարդիկ հպարտանում էինք, որ Ադրբեջանի հետ «սար ու ձորի» տարբերություն կա: Այնտեղ դիկտատուրա է, իսկ Հայաստանում, ակնհայտորեն, ավելի բարվոք վիճակ է` մամուլն ազատ է, մարդիկ ազատորեն կարծիք են արտահայտում, չեն հետապնդվում դրա համար: Բայց կամաց-կամաց ամեն ինչ փոխվեց: Հիմա էլ ինչ-որ առումով, ինչ-որ ազատություններ, իհարկե, կան, որոնք չկան Ադրբեջանում ու չեն եղել Իլհամ Ալիևի օրոք, բայց մեր ազատություններն էլ մակերեսային են: Խորքային բարդությունը իշխանության ստեղծած ռեժիմն է իր արմատներով, որը, ոչ ոք չի կարողանում ժողովրդավարական ճանապարհով փոխել: Այստեղ կարևոր է իհարկե, իսկ ով է ցանկանում փոխել, բայց պարզ է, որ էլ ցանկան` չի կարող: Ու միանշանակ, սա ժամանակի ընթացքում վեր է հանելու ավելի մեծ խնդիրներ: Սա մի դանդաղ «ռումբ» է մեր պետության տակ, որը ոչ ոք չգիտի, թե երբ ու ինչ պայմաններում կարող է պայթել... Ի դեպ, Ադրբեջանի մասին: Մեր իշխանավորների ամենասիրելի թեման` Ադրբեջանի ոչ ժողովրդավարական բնույթի մասին ճառեր ներկայացնելն էր: Հիմա կգտնվի՞ մեկը, որ բացատրություն տա, թե որո՞նք են Հայաստանի հետընթացի պատճառները: Ինչու՞ այդպես ստացեց... Հիմա, կամաց-կամաց, բայց հաստատուն քայլերով հավասարվո՞ւմ ենք Ադրբեջանին... Մետաքսյա Շալունց