Սաուդյան Արաբիա.չարիք և ահաբեկչություն
Մերձավոր արևելյան խնդիրներում` թե հակամարտություններում, թե նավթի գների շուրջ վարվող քաղաքականությունում մշտապես հնչում է Սաուդյան Արաբիայի ձայնը: Օրինակ` տարեսկզբին Սիրիայի նախագահ Բաշար Ասադը կարծում էր, որ Թուրքիայի և Սաուդյան Արաբիայի Սիրիա ներխուժման ռիսկ գոյություն ունի: Ասադը հայտարարել է, որ «չի բացառում» նմանատիպ ներխուժումը: Ամիսներ առաջ սրվեցին Իրան-Սաուդյան Արաբիա հարաբերությունները: Սաուդյան Արաբիան հանդիսանում է այն երկիրը, որտեղ առաջացել է իսլամական ծայրահեղականությունը, նման կարծիք էր հայտնել Իրանի ԱԳ առաջնորդ Մոհամադ Ջավադ Զարիֆը` հավելելով. «Ծայրահեղական և ահաբեկչական իսլամիզմի գաղափարները տարածաշրջանի համար հիմնական սպառնալիքներն են, իսկ այդ գաղափարները դուրս են գալիս Սաուդյան Արաբիայից և ամրապնդվում են նրա ֆինանսական պաշարներով»: Զարիֆը շեշտել էր, որ հենց այդ գաղափարներն են հանդիսանում Մերձավոր Արևելքի անկարգությունների հիմնական գործոնը: Գարնանից անսպասելի տեղեկություններ շրջանառվեցին Ռուսաստանի ու Սաուդյան Արաբիայի միջև հնարավոր համաձայնությունների մասին: Հայտնի դարձավ, որ Ռուսաստանի և Սաուդյան Արաբիայի ներկայացուցիչներին հաջողվել է համաձայնության գալ նավթի արդյունահանման սառեցման հարցում: Սաուդյան Արաբիան առաջին անգամ էր համաձայնվել սառեցնել արդյունահանման մակարդակը առանց Իրանի մասնակցության: Մինչև այդ թագավորության իշխանությունները իրենց որոշումը կապում էին Իրանի կողմից արտահանման սառեցման հետ, որը պատրաստ չէր գնալ այդ քայլին, քանի դեռ արդյունահանումը չէր հավասարվել մինչպատժամիջոցյան մակարդակին: Ապրիլի կեսին մեկ այլ ուշագրավ տեղեկություն ի հայտ եկավ. Սաուդյան Արաբիան սպառնաց ԱՄՆ-ին: Էր Ռիյադը ԱՄՆ նախագահ Բարաք Օբամայի աշխատակազմին ու Կոնգրեսի անդամներին նախազգուշացրել էր, որ կարող է վաճառքի դնել թագավորությանը պատկանող մոտավորապես 750 մլրդ դոլարի արժողության ամերիկյան ակտիվները՝ խուսափելու համար դրանց սառեցումից, եթե Վաշինգթոնն ընդունի օրենք, որը թույլ է տալիս ամերիկյան դատարաններում դատել սաուդյան կառավարությանը՝ 2001-ի սեպտեմբերի 11-ի ահաբեկչություններին նրա մասնակցության մեղադրանքով: Այս մասին Օբամայի աշխատակազմին տեղեկացրել էր թագավորության ԱԳՆ ղեկավար Ադել ալ Ջուբեյրը Վաշինգթոն կատարած այցի ժամանակ: The New York Times-ը գրել էր, որ Պենտագոնի ու Պետդեպարտամենտի ներկայացուցիչները գաղտնի մի քանի հանդիպում են ունեցել ամերիկյան օրենսդիրների հետ ու նախազգուշացրել նրանց այդ օրինագծի ծանր ֆինանսական հետևանքների մասին: Առհասարակ, Սաուդյան Արաբիայի հանդուգն քաղաքականության հիմքերը հասկանալու համար` արժե ուսումնասիրել Սաուդյան Արաբիայի դերը տարածաշրջանում: Սաուդյան Արաբիան տարածաշրջանային բոլոր հակամարտություններին և տարաձայնություններին մշտապես անուղղակիորեն մասնակցություն ունեցող երկիր է: Առաջին համաշխարհային պատերազմից հետո Աաուդյանները, օգտվելով Օսմանյան կայսրության տրոհումից, պայքար ծավալեցին կենտրոնացված պետություն ստեղծելու համար։ 1920-ին նրանք իրենց տիրապետությունը հաստատեցին Ասիրի մի մասի (ամբողջ Ասիրի վրա՝ 1930-ին), 1921-ին՝ Շամմարի վրա։ 1921-ին Աբդուլ Ազիզ Ալ-Աաուդը հռչակվեց Նեջդի և միացված մարզերի սուլթան։ Նեջդի և Հիջազի միջև 1924—1925-ի պատերազմի հետևանքով Իբն Աաուդը իր պետությանը միացրեց նաև Հիջազը։ 1926-ի հունվարին նա իրեն հայտարարեց Հիջազի թագավոր և Նեջդի ու միացված մարգերի սուլթան։ 1926-ի փետրվարի 16-ին սովետական կառավարությունը պաշտոնապես ճանաչեց նորաստեղծ պետությունը և նրա հետ հաստատեց դիվանագիտական հարաբերութուններ։ 1932-ից պետությունը կոչվեց Սաուդյան Արաբիա։ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմին (1939—1945) Սաուդյան Արաբիան չմասնակցեց, սակայն խզեց դիվանագիտական հարաբերությունները ֆաշիստական Գերմանիայի (1941) և Իտալիայի (1942) հետ։ Պատերազմի վերջին և հատկապես հետո Սաուդյան Արաբիայում ուժեղացավ ամերիկյան ազդեցությունը։ 1943-ին ԱՄՆ-ը դիվանագիտական հարաբերություններ հաստատեց Սաուդյան Արաբիայի հետ և 1943-ին նրա վրա տարածեց լենդ-լիզի օրենքը, Դահրանում ստեղծվեց ամերիկյան Մեքքա էր-Ռիադ պալատի մուտքը ռազմաօդային բազա։ Ամերիկյան նավթային մոնոպոլիստական ընկերությունները դարձան երկրի նավթի հիմնական շահագործողները։ 1953-ին, Աբդուլ Ազիզ Ալ-Աաուդի մահից հետո, գահ բարձրացած Սաուդ թագավորը ընդունեց մի շարք խիստ օրենքներ, որոնցով ծանր պատիժների (ընդհուպ մինչև մահապատիժ) սպառնալիքով արգելվեցին գործադուլներն ու ցույցերը։ 1950—1960-ական թթ․Սաուդյան Արաբիայի զարգացումն ընթացավ լարված ներքաղաքական մթնոլորտում, խիստ սրվեցին տնտեսական հակասությունները։ Արվեց պայքարը Աաուդ բին Աբդուլ Ազիզ Ալ-Սաուդի և եղբայրների միջև։ 1962-ին Սաուդ բին Աբդուլ Ազիզ Ալ-Աաուդը ստիպված փաստական իշխանությունը զիջեց եղբորը՝ Ֆայսալ բին Աբդուլ Ազիզ Ալ-Սաուդին, իսկ 1964-ին հրաժարվեց գահից։ Ֆայսալը որոշ ռեֆորմներ անցկացրեց, որոնք սակայն չփոխեցին Սաուդյան Արաբիայի հասարակական-քաղաքական կառուցվածքի բնույթը։ Արտաքին քաղաքականության բնագավառում, 1960-ական թվականներից սկսած հստակորեն դրսևորվեցին Սաուդյան Արաբիայի նկրտումները՝ գլխավոր դեր խաղալ իսլամական և արաբական աշխարհում։ Վերջին 40-45 տարիների ընթացքում թագավորությունը կարողացել է հաղթահարել աղքատությունը, ինչը կապված է նավթի ահռելի պաշարների հետ: Սաուդյան Արաբիան իսլամի հայրենիքն է, նրա տարածքում են գտնվում իսլամական աշխարհի գլխավոր սրբատեղիները, որտեղ ամեն տարի մուսուլմաններն ուխտագնացության են գնում: Թագավորությունը տարեկան Ղուրանի միլիոնավոր օրինակներ և այլ իսլամական գրքեր է տպագրում և տարածում ողջ աշխարհում, ինչպես նաև հսկայական գումարներ է տրամադրում մզկիթների կառուցման համար: Սաուդյան Արաբիան ակտիվորեն ֆինանսավորում է տարբեր իսլամիստական շարժումների գործունեությունը, հենց նա է համարվում վահաբիական շարժման աջակիցը ողջ աշխարհում: Իսլամական գործոնը զգալի ազդեցություն է գործում թագավորություն արտաքին քաղաքականության ձևավորման վրա: Սաուդիտները վստահ են, որ իրենց երկրի կոչումն է ղեկավարել իսլամական աշխարհը: Սակայն իր արտաքին քաղաքականությունում Սաուդյան Արաբիան հիմնական շեշտը դնում է ԱՄՆ-ի վրա, ինչը պայմանավորված է անվտանգության խնդիրներով: Թագավորությունը միջազգային և տարածաշրջանային օրակարգի գլխավոր խնդիրների շուրջ իր գործողությունները համակարգում է Միացյալ Նահանգների հետ: Բացի այդ, Սաուդյան Արաբիան հանդես է գալիս Պարսից ծոցի արաբական պետությունների համագործակցության խորհրդի ամրապնդման օգտին, որը ստեղծվել է 1981 թվականին և ներառում է 6 արաբական միապետություններ՝ Սաուդյան Արաբիա, Բահրեյն, Քուվեյթ, Կատար, ԱՄԷ, Օման: Թագավորությունը ցանկանում է այս Խորհուրդը դարձնել միասնական տարածաշրջանային ուժ, որը կկարողանա հանդես գալ որպես միջազգային հարաբերությունների լիարժեք խաղացող: Այսօր, ըստ էության, Սաուդյան Արաբիան իր քայլով Մերձավոր Արևելքում առկա փխրուն ստատուս-քվոն հասցրեց ապակայունացման հասնելու իրավիճակի: Շիա քարոզիչ Նիմր Բակիր ալ-Նիմրի գլխատումը սաուդյան իշխանությունների կողմից պայթյունի դեր խաղաց ոչ միայն Իրան-Սաուդյան Արաբիա հարաբերությունների, այլև ամբողջ տարածաշրջանում շիա-սուննի հակասությունները սրելու տեսանկյունից: Դրա հետևանքները կարող են չափազանց վտանգավոր լինել ինչպես ամբողջ Մերձավոր Արևելքի, այնպես էլ հարակից տարածաշրջանների համար: Իրանը, որպես քաղաքական և քաղաքակրթական համակարգ, մշտապես ունեցել է կրոնական և ազգայնական գաղափարախոսությունների եղանակով ստեղծված քաղաքական առանցք, որի կենտրոնական և անփոփոխ գաղափարն Իրանն է: Մինչդեռ Սաուդյան Արաբիան ինչ-որ առումով արհեստականորեն միավորված պետական կազմավորում է: Թե Ինչու՞ Սաուդյան Արաբիան Իրանի դեմ գնաց նման քայլի, այս հարցի պատասխանները գուցե մի քանիսն են: Բայց պատճառներից մեկը, թերևս, Իրան-Արևմուտք հարաբերություններում փոխհամաձայնություններն են, Իրան-«վեցյակ» հայտնի համաձայնությունը և Իրանի` մեկուսացումից դուրս գալու հնարավորությունները: Մետաքսյա Շալունց