Ռուս-թուրքական ջերմության «ռեսթարթը»
Երեկ աշխարհաքաղաքական առումով կարևոր օր էր: Ողջ աշխարհի ուշադրությունը Պուտին-Էրդողան հանդիպման ուղղությամբ էր: Ութ ամիս տևած լարված հարաբերությունների փուլը փակվեց, բացվեց նոր դուռ` ռուս-թուրքական հարաբերությունների ջերմացման ճանապարհին: Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Էրդողանը մասնավոր ինքնաթիռով ժամանեց Ռուսաստան՝ Սանկտ Պետերբուրգ, որտեղ նրան ընդունեց ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինը: Այցի ընթացքում Էրդողանին ուղեկցում էին փոխվարչապետ Մեհմեթ Շիմշեքը, արտգործնախարար Մևլյութ Չավուշօղլուն, զբոսաշրջության և մշակույթի նախարար Նաբի Ավջըն, էկոնոմիկայի նախարար Նիհաթ Զեյբեքջին, սննդի, գյուղատնտեսության ու անասնապահության նախարար Ֆարուք Չելիքը, էներգետիկայի և բնական պաշարների նախարար Բերաթ Ալբայրաքը, իշխող «Արդարություն և զարգացում» կուսակցության փոխնախագահ Մեհդի Էքերը, MIT Ազգային հետախուզական կազմակերպության (MİT) ղեկավար Հաքան Ֆիդանը: Էրդողան-Պուտինի բանակցություններում առաջին պլանում տնտեսական համագործակցությունը զարգացնելու հարցն է: Էրդողանը Պուտինի հետ հանդիպմանը հայտարարեց, որ երկու երկրների համագործակցությունը իր ներդրումը կունենա տարածաշրջանի բազմաթիվ խնդիրների լուծման գործում: «Տարածաշրջանում քաղաքական տեսանկյունից շատ բան են ակնկալում մեզնից: Ես հավատում եմ, որ մեր համագործակցությունը մեծ ներդրում կունենա տարածաշրջանի բազմաթիվ խնդիրների լուծման մեջ»,- ասել է Թուրքիայի նախագահը: Պուտինն իր հերթին հույս է հայտնել, որ թուրք ժողովուրդը՝ Էրդողանի գլխավորությամբ, կհաղթահարի ճգնաժամը, և երկրում կվերականգնվեն կարգն ու օրինականությունը: Պուտինի խոսքով՝ Ռուսաստանն ու Թուրքիան հուսով են վերականգնել իրենց հարաբերությունները: «Ձեր ներկայիս այցը, չնայած Թուրքիայի ներքաղաքական շատ բարդ իրավիճակին, վկայում է այն մասին, որ մենք ցանկանում ենք վերսկսել մեր երկխոսությունը, հարաբերությունների վերականգնումը՝ հանուն Ռուսաստանի ու Թուրքիայի ժողովուրդների շահերի»,- ասել է ՌԴ նախագահը: Էրդողանը շնորհակալություն է հայտնել Պուտինին՝ հանդիպման հնարավորության և Թուրքիայում ռազմական հեղաշրջման փորձի ժամանակ ցուցաբերած աջակցության համար: Էրդողանի խոսքով՝ Թուրքիայում ռազմական հեղաշրջման ժամանակ Պուտինի հեռախոսազանգն ուրախացրել է իրեն և իր գործընկերներին, ինչպես նաև թուրք ժողովրդին: Էրդողանը հայտարարել է, որ ռուս-թուրքական հարաբերությունները մտել են դրական հուն, և վստահություն է հայտնել, որ այսօրվա հանդիպմամբ կսկսվեն ավելի ընդարձակ գործընթացներ: Իսկ Պուտինը դատապարտել է Թուրքիայում ռազմական հեղաշրջման փորձը՝ հայտարարելով, որ Ռուսաստանը մշտապես դեմ է եղել ամեն տիպի ոչ սահմանադրական գործողություններին: Նա ընդգծել է, որ եղել է առաջինների թվում, ովքեր ռազմական հեղաշրջման փորձից հետո զանգահարել են Էրդողանին և աջակցության խոսքեր հղել ճգնաժամի հաղթահարման վերաբերյալ: Անդրադառնալով ռուսական «Սու-24» ինքնաթիռի խոցման միջադեպից 8 ամիս անց կատարված Էրդողանի այցին՝ Պուտինը հայտարարել է, որ այդ այցը վկայում է երկխոսության վերսկսման մտադրության մասին: Պուտինի ու Էրդողանի միջև բանակցությունները տևել են մոտ 2 ժամ: Դա ինքնաթիռի միջադեպից հետո նրանց առաջին հանդիպումն էր: Կողմերը ավելի ուշ սկսել են ընդլայնված կազմով քննարկել երկկողմ համագործակցության հարցերը: Հայտնի է դարձել, որ Թուրքիայի հետ չարտերային չվերթների վերականգնումը մոտակա ժամանակի հարց է: «Մենք դիտարկել ենք չարտերային օդային ծառայությունների վերսկսումը, որը թերևս տեխնիկայի և մոտ ժամանակների հարց է»,- հայտարարել է Պուտինը: Իսկ Էրդողանը համարում է, որ հարաբերությունները նոր մակարդակի դուրս բերելու ձգտում ունեն և՛ Ռուսաստանը, և՛ Թուրքիան: «Երկու կողմերն էլ վճռականորեն են տրամադրված այն բանում, որ մեր հարաբերությունները դուրս բերվեն մինչճգնաժամային և նույնիսկ ավելի բարձր մակարդակի: Մենք դրա համար ունենք քաղաքական կամք»,- ընդգծել է նա: Նա հավելել է, որ Թուրքիան տրամադրված է հարաբերությունները զարգացնելու պաշտպանական արդյունաբերության ոլորտում, «Ակույու» ԱԷԿ-ի նախագծին տալ «ռազմավարական ներդրման» կարգավիճակ, և «Թուրքական հոսք» գազատարի միջոցով ապահովել ռուսական բնական գազի մատակարարումը դեպի Եվրոպա: Պուտինը Էրդողանի հետ կայացած հանդիպումն անվանել է կառուցողական. «Կայացել է առարկայական և, կուզեի ընդգծել՝ կառուցողական զրույց երկկողմ կապերի ողջ համալիրով, ինչպես նաև միջազգային օրակարգով»: Պուտինը նշել է, որ Ռուսաստանը մտադիր է աստիճանաբար վերացնել թուրքական ընկերությունների նկատմամբ սահմանափակումները, ինչպես նաև ընդգծել է Թուրքիայի կողմից ընդունված որոշակի քաղաքական լուծումները «Ակույու» ԱԷԿ-ի, «Թուրքական հոսքի» և տուրիզմի վերաբերյալ: Անկարան դրական որոշում է կայացրել «Թուրքական հոսք» և «Աքքույու» ԱԷԿ-ի նախագծերի վերսկսման մասին, ասել է Պուտինը. «Մենք քննարկել ենք էներգետիկայի ոլորտում ժամանակակից խոշոր նախագծեր, որոնց վրա աշխատանքների շարունակումը պահանջում է և կոնկրետ քաղաքական որոշումներ: Ի դեպ, նշեմ, որ թուրքական կողմը արդեն ընդունել է մի շարք որոշումներ, որոնց մասին մենք խոսել ենք ավել վաղ, մի շարք խոշոր նախագծեր, ինչպես օրինակ՝ «Աքքույու» ատոմակայանի և «Թուրքական հոսք» գազատարի կառուցումը»: Էրդողանն էլ վստահեցրել է, որ երկիրը պատրաստ է «Թուրքական հոսք» գազատարի միջոցով ապահովել ռուսական բնական գազի մատակարարումը դեպի Եվրոպա: «Թուրքական հոսք» նախագիծը նույնպես կիրականացվի: Մեր հետաքրքրված նախարարությունների և գերատեսչությունների հետ միասին մենք անհրաժեշտ քայլեր կձեռնարկենք, որպեսզի այս գազատարով ապահովենք ռուսական գազի իրացումը դեպի Եվրոպա»,- ընդգծել է նա: Իր հերթին Պուտինն էլ ընդգծել է, որ Ռուսաստանի և Թուրքիայի համագործակցությունը չի սահմանափակվում էներգետիկայի ոլորտով, ՌԴ-ի և Թուրքիաի համագործակցությունը կրում է բազմակողմանի բնույթ. «Մեր համագործակցությունը չի սահմանափակվում միայն էներգետիկայով, ոչ գազով, ոչ էլեկտրակայաններով: Մեր մոտ այն բավականին բազմակողմանի է: Դա և՛ մեքենաշինությունն է, և՛ մետաղագործական արդյունաբերությունը, ուղիղ իմաստով առևտուրը: Մենք այսօր շատ ենք խոսել նաև գյուղատնտեսական ապրանքների մատակարարման մասին: Մենք կանենք այդ ամենը այն պլանների շրջանակներում, որոնք այսօր ձևավորվել են»: Այսպիսով, Պուտին-Էրդողան հանդիպումը փաստեց երկու երկրների երկխոսության վերսկսման մասին։ Ընդ որում, հստակ է, որ Ռուսաստանի և Թուրքիայի համագործակցությունն անդրադառնալու է տարածաշրջանում բազմաթիվ խնդիրների վրա։ Ռուսաստանն ու Թուրքիան վստահաբար կգերազանցեն տնտեսական կապերի նախկին մակարդակը: Այսինքն, ռուս-թուրքական հարաբերությունները կառանձնանան ավելի խորությամբ, ոչ վերականգնեն առևտրային-տնտեսական համագործակցության նախկին մակարդակը, այլև՝ ավելի կխորանան: Մոսկվան ու Անկարան դուրս են եկել նախաճգնաժամային հարաբերությունների մակարդակից, դա արդեն փաստ է: Թամար Բագրատունի