Տարածքների ու զենքի հարցը` Պուտինի, Ալիևի ու Ռուհանիի հանդիպմանը
Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինն Ալիևի հրավերով օգոստոսի 8-ին մեկնելու է Բաքու: Բաքվում Ռուսաստանի, Ադրբեջանի և Իրանի նախագահները կքննարկեն նաև ղարաբաղյան խնդիրը: Հանդիպումների օրակարգում է նաև զենքի վաճառքի հետ կապված նոր համաձայնագիրը, որի մասին, հիշեցնենք, հայտարարել էր Ադրբեջանում Ռուսաստանի դեսպան Վլադիմիր Դորոխինը։ Ըստ Կրեմլի մամլո ծառայության` Պուտինը Բաքու կայցելի Իրանի, Ռուսաստանի և Ադրբեջանի առաջնորդների առաջին եռակողմ հանդիպմանը մասնակցելու համար: Ակնկալվում է, որ Պուտինը, Ալիևը և Իրանի նախագահ Հասան Ռուհանին քննարկելու են տարածաշրջանային ու միջազգային քաղաքականության այժմեական հարցերը, գործնական համագործակցության հաստատման հեռանկարները՝ հատկապես էներգետիկայի և տրանսպորտի ոլորտներում: Պուտինը Բաքվում առանձին երկկողմ բանակցություններ է վարելու Իրանի և Ադրբեջանի առաջնորդների հետ: Ռուսաստանի, Ադրբեջանի և Իրանի նախագահների օգոստոսի 8-ին Բաքվում կայանալիք եռակողմ, ապա նաև առանձին՝ երկկողմ հանդիպումների օրակարգը հագեցած է լինելու ոչ միայն քաղաքական, այլև տնտեսական հարցերով։ Բաքվում քննարկվելու են նաև ղարաբաղյան խնդրի կարգավորման հարցեր։ Նախագահները պատրաստվում են քննարկել էներգետիկայի և տրանսպորտային ոլորտներին առնչվող մի շարք լայնածավալ նախագծեր, օրինակ՝ Հյուսիս-Հարավ տրանսպորտային միջանցքը: Ադրբեջանն ու Իրանը ստեղծել են համատեղ աշխատանքային խումբ, որի նպատակն է Ռեշտ-Աստարա երկաթգծի կառուցումը։ Ծրագիրը գնահատվում է մեկ միլիարդ դոլար, հայտնել է Ադրբեջանում Իրանի դեսպան Մոհսուն Փաքայինը։ Աշխատանքային խումբը առաջին նիստը կգումարի այս շաբաթ։ Նախագծով արդեն հետաքրքրված են Ռուսաստանը, Չեխիան և Հունգարիան։ Ծրագրի նպատակն է՝ Պարսից ծոցը կապել Ռուսաստանի և Արևելյան Եվրոպայի հետ։ Նախատեսվում է շինարարական աշխատանքները սկսել երեք-չորս ամսից։ Ադրբեջանական հատվածի կառուցումը կավարտվի արդեն այս տարի, իսկ Ռեշտ-Աստարա հատվածը կսկսի գործել 2018 թվականին։ Հյուսիս-Հարավ ծրագիրը լայնածավալ տրանսպորտային նախագիծ է։ Հիշեցնենք՝ այն նախաձեռնել են Մոսկվան, Բաքուն և Թեհրանը։ Երկաթգծի երկարությունը 7 հազար կիլոմետր է։ Ծրագրի ամբողջական իրագործումը հնարավոր դարձավ միայն իրանական պատժամիջոցների վերացումից հետո։ Միջանցքը պետք է Հնդկաստանը և Իրանը կապի Ռուսաստանի և Եվրոպայի հետ և, ինչպես փորձագետներն են ասում, կարող է նույնիսկ դառնալ Սուեզի ջրանցքի մրցակից։ Արդեն այս աշուն կվերագործարկվի իրանական Մեշխեթ քաղաքը Նախիջևանի հետ կապող երկաթգիծը։ Ադրբեջանում Իրանի դեսպանի փոխանցմամբ, երկաթգծի վերաբացումը պետք է նպաստի Ադրբեջանի և Իրանի միջև զբոսաշրջության զարգացմանը։ Նշենք, որ ցամաքային սահման Նախիջևանը Ադրբեջանի հետ չունի։ Այսքանն, ինչպես ասում են, արդեն հայտնի դարձած տեղեկությունները` երեք նախագահների հանդիպման ու նրանց բանակցությունների օրակարգի մասին: Պուտինի այցը Բաքու տեղի է ունենալու շատ կարևոր փուլում: Ղարաբաղի հարցով Ալիևը սպասում է Պուտինի վճռականության քայլին` հայկական կողմից զիջումներ կորզելու հարցում: Ու հետաքրքրականն այն է, որ Պուտինի այցը Բաքու նշանավորվում է կրկին զենքի վաճառքի շուրջ նոր համաձայնագրի քննարկմամբ: Ասել է թե` հայկական կողմին լրացուցիչ ճնշելու «առիթը» միշտ կա, ինչպես նաև ռուս-ադրբեջանական ջերմ համագործակցության նոր ապացույցը: Այստեղ, իհարկե, հետաքրքիր է Իրանի պահվածքը: Թեհրանը մշտապես ցանկացել է խաղաղություն իր սահմաններին, դեռ ղարաբաղյան պատերազմի թեժ օրերին Իրանի այն ժամանակվա իշխանությունները միջնորդի դեր էին ստանձնել, պարբերաբար հանդես են գալիս նման ցանկությամբ: Այժմ, երբ Իրանի նկատմամբ չեղարկվեցին միջազգային պատժամիջոցները, Իրանի դերը տարածաշրջանում բավական մեծացավ: Բացի այդ, Թեհրանն այսօր Բաքվի ու Մոսկվայի հետ լուրջ ծրագրեր է քննարկում ու իրականացնում: Այդ համագործակցությունն, իհարկե, կշիռ ու ազդեցություն ունի, սակայն մյուս կողմից Թեհրանի համար պարզ է, թե ինչ են ուզում Պուտինն ու Ալիևը` Ղարաբաղի հարցում: Ռուսական խաղաղապահների առկայությանը Թեհրանը կտրականապես դեմ է, իսկ առանց դրա` Ռուսաստանին ղարաբաղյան լուծում պետք էլ չէ: Հետևաբար, Բաքվում` Իրան-Ռուսաստան-Ադրբեջան ֆորմատում ղարաբաղյան խնդրի քննարկումը կարող է ուշագրավ նրբերանգներով քննարկվել: Սպասենք բանակցությունների ավարտին: Թամար Բագրատունի