Հաջորդ պատերազմին սպասելիս
«Ապրիլյան բախումներից հետո Հայաստանի և Ադրբեջանի հասարակությունները առավել, քան երբևէ հակված են ղարաբաղյան խնդրի ռազմական լուծմանը», - պնդում են Միջազգային ճգնաժամային խմբի (ICG) փորձագետները: Տարբեր երկրների կառավարություններին և միջազգային կառույցներին խորհրդատվական ծառայություններ մատուցող այս կառույցը, որում տասնյակ պաշտոնաթող բարձրաստիճան պետական գործիչներ ու դիվանագետներ են ընդգրկված, երեկ իր կայքում բավական մանրամասնորեն անդրադարձել է ղարաբաղյան կարգավորման ընթացքին: «Նոր հնարավորություն թե՞ ահագնացող վտանգ» վերնագրված զեկույցում խմբի փորձագետները նախևառաջ կոչ են անում բացառել ապրիլյան իրադարձությունների կրկնությունը: «Ապրիլի 2-5-ը տեղի ունեցած լայնածավալ մարտերը անակնկալ չէին` հաշվի առնելով 2011 թվականից ի վեր շփման գծի և հայ-ադրբեջանական սահմանի երկայնքով նկատվող ռազմական էսկալացիան: Ազգայնական տրամադրությունների պոռթկում առաջացրած, հրթիռային համակարգերի, ծանր հրետանու, տանկերի, հարվածային անօդաչու սարքերի և լավ մարզված հատուկ ջոկատայինների ներգրավմամբ ուղեկցված այդ մարտերում Ադրբեջանը կարողացավ փոքր, սակայն ռազմավարական առումով կարևոր նշանակություն ունեցող հողակտորներ գրավել», - գրում են Ճգնաժամային խմբի փորձագետները` զգուշացնելով, սակայն, որ հնարավոր նոր բախումներն անհամեմատ ավելի դաժան բնույթ են կրելու․ - «Տարածքային որոշիչ ձեռքբերումներ ապահովելու նպատակով մեծ է լինելու հեռահար հրթիռների կիրառման հնարավորությունը, ինչը կհանգեցնի շատ ավելի մեծ զոհերի, մասնավորաբար խաղաղ բնակչության շրջանում»: Ստեղծված իրավիճակում զեկույցի հեղինակները համոզված են, որ բանակցային գործընթացի հետագա ակտիվացումը առաջնահերթություն է: «Մայիսի 16-ին Վիեննայում կայացած բանակցությունները հույս ներշնչեցին, որ խաղաղ կարգավորման գործընթացը կարող է վերսկսվել: Սակայն դատելով հունիսի 20-ին Պետերբուրգում կայացած բանակցություններից հետո հրապարակված հայտարարությունից` բանակցային գործընթացին հաղորդված թափը կարող է և դանդաղել», - գրում են արևմտյան վերլուծաբանները: Ըստ Միջազգային ճգնաժամային խմբի մասնագետների, հարկավոր է դիմել մի շարք այլ միջանկյալ քայլերի․ այն է՝ շփման գծի երկայնքով միջադեպերի կանխման և հետաքննության մեխանիզմներ ձևավորել, նախնական քննարկումներ անցկացնել ապագա խաղաղապահ ուժերի ձևավորման շուրջ․ «Եվրամիությունն իր հերթին կարող է լուրջ փորձագիտական և ֆինանսական աջակցություն ցուցաբերել հակամարտությանը հաջորդող շրջանում իրականացվելիք վերականգնողական աշխատանքներին` մասնավորաբար հաղորդակցության ուղիների` նախևառաջ երկաթուղու վերագործարկմանը»: «Այս բոլոր քայլերը, սակայն, Լեռնային Ղարաբաղի հարցի վերջնական լուծում չեն նշանակում: Բայց եթե լինեն արագ և համակարգված գործողություններ, որոնցով գրավյալ տարածքները կվերադարձվեն Ադրբեջանին, Լեռնային Ղարաբաղի անվտանգությունն ու ժամանակավոր կարգավիճակը երաշխավորող վստահելի մեխանիզմներ կներդրվեն, ապա իրական հնարավորություն կա, որ խաղաղ գործընթացը կարող է դուրս գալ ներկա փակուղուց», - նշում են Միջազգային ճգնաժամային խմբի մասնագետները: Զեկույցի վերջում նրանք նաև կոնկրետ խորհուրդներ են ուղղում թե՛ հակամարտության կողմերին և թե՛ միջազգային հանրությանը. «Ադրբեջանը և Հայաստանը պետք է պահպանեն հրադադարի ռեժիմը՝ ի վերջո երկարաժամկետ խաղաղություն ապահովելու համար փոխզիջումների գնալով»: Միջազգային հանրության ներկայացուցիչներին Ճգնաժամային խումբը գործողությունների բավական մեծ ցանկ է առաջարկում` Եվրամիության աջակցությամբ հետկոնֆլիկտային վերականգնման ծրագրի մշակում, հայերի և ադրբեջանցիների միջև շփումներ, ԵԱՀԿ բարձագույն պլանավորման խմբում խաղաղապահների հարցի քննարկում: Ճգնաժամային խմբի մասնագետները նաև անդրադառնում են Թուրքիայի հնարավոր դերակատարությանը` նշելով․ - «Միջազգային հանրությունը պետք է դրդի Թուրքիային բացել Հայաստանի հետ սահմանն առանց նախապայմանների: Բայց, քանի որ Թուրքիան այդ հարցը շաղկապում է ղարաբաղյան կարգավորման հետ, Անկարան պետք է հստակեցնի, թե ինչ առաջընթաց է ակնկալում Լեռնային Ղարաբաղում և դրան համապատասխան հստակ պարտավորություններ ստանձնի»: Միջազգային հանրությունը, դիվանագետներն ու փորձագետները կանխատեսումների, վերլուծությունների հարցում ջանքեր չեն խնայում: Ուշագրավն այն է, որ ICG –ի նման կառույցն իր զեկույցում նախանշում է, որ տարածքային որոշիչ ձեռքբերումներ ապահովելու նպատակով մեծ է լինելու հեռահար հրթիռների կիրառման հնարավորությունը, որը կհանգեցնի ավելի մեծ զոհերի` խաղաղ բնակչության շրջանում: Ադրբեջանի կողմից նոր պատերազմի սանձազերծմանը սպասում են բոլորը, բայց ոչ ոք դա կանխելու ուղղությամբ Ալիևին նման հնարավորությունից զրկելու ուղղությամբ կոնկրետ քայլեր չի ձեռնարկում, նույնիսկ այն դեպքում, երբ Ալիևը մերժում է անգամ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահների կոնկրետ առաջարկություններն, օրինակ` սահմանային միջադեպերի հետաքննության վերաբերյալ: Մետաքսյա Շալունց