«Սև ամպեր»` Ալիևների գլխավերևում
Ադրբեջանում շարունակում են հայերի դեմ ատելություն սերմանել. փաստում է ԵԽ հանձնաժողովը Եվրոպայի խորհրդի Ռասիզմի և անհանդուրժողականության դեմ պայքարի հանձնաժողովի՝ Ադրբեջանի վերաբերյալ զեկույցը խորը մտահոգություն է հայտնում Ադրբեջանում ատելություն սերմանող խոսքի, անկախ քաղաքացիական հասարակության և մամուլի նկատմամբ շարունակվող ճնշումների, սեռական փոքրամասնությունների դեմ հարձակումների ու բռնությունների կապակցությամբ: Օրեր առաջ հրապարակված զեկույցը փաստում է, որ չնայած վերջին հինգ տարիների ընթացքում ազգատյացության դրդապատճառներով Ադրբեջանում հանցագործություններ չեն արձանագրվել, այնուամենայնիվ, քաղաքական առաջնորդները, կրթական հաստատությունները և զանգվածային լրատվամիջոցները շարունակում են հայերի դեմ ատելություն սերմանել: «Ադրբեջանի մի ամբողջ սերունդ մեծանում է՝ լսելով այս ատելությամբ լի հռետորաբանությունը», - գրում են զեկույցի հեղինակները, նշելով, որ իրավապաշտպան ակտիվիստները, մասնավորապես՝ որ հանդես են եկել Հայաստանի հետ հաշտեցման ուղղությամբ, դատապարտվել են երկարաժամկետ բանտարկությունների՝ վիճահարույց մեղադրանքներով: Զեկույցը մեծ մտահոգություն է հայտնում, որ ազգատյացությունը ուղղվել է նաև թալիշների դեմ, և նշում, որ շարունակվող ազգատյացությունը կարող է հանգեցնել ռասիստական բռնությունների: Զեկույցի հեղինակները նշում են, որ 2012-ին Ռամիլ Սաֆարովին ներում շնորհելը, ազատ արձակելը և գովաբանելը, ով Բուդապեշտում ցմահ ազատազրկման էր դատապարտվել հայկական բանակի սպային սպանելու համար, նպաստում է ռասիստական հանցագործությունների համար անպատժելիության զգացողության ձևավորմանը: Եվրախորհրդի հանձնաժողովը Ադրբեջանի իշխանություններին առաջարկում է վերջ տալ ատելություն սերմանող ելույթներին, փոխարենը նպաստել փոխըմբռնմանը և փոխադարձ վստահությանը: Հանձնաժողովը նշում է, որ Ադրբեջանը խտրականության դեմ պայքարի համապարփակ օրենսդրությունը չի ընդունել, դավանանքի ազատության օրենքը չի համապատասխանում միջազգային չափանիշներին, կրոնական տարբեր փոքրամասնություններ խիստ սահմանափակումների և խտրականության են ենթարկվել՝ ներառյալ ոստիկանական ստուգումներ և ձերբակալություններ: Զեկույցը արձանագրում է աղոթատեղիների փակում, մզկիթներից դուրս աղոթքների արգելում, կրոնական գրականության գրաքննություն և խիստ պատիժներ, նաև ընդգծված է, որ Ադրբեջանում զինվորական այլընտրանքային ծառայություն չկա: Եվրախորհրդի Ռասիզմի դեմ պայքարի հանձնաժողովը Ադրբեջանի իշխանություններին մի շարք առաջարկներ է ներկայացնում՝ նշելով, որ ներքոշարադրյալ երկու առաջարկությունները պետք է կյանքի կոչվեն երկու տարվա ընթացքում․ առաջին՝ պայմաններ ստեղծել անկախ քաղաքացիական հասարակության զարգացման համար, երկրորդ՝ կատարել Եվրախորհրդին անդամակցելիս ստանձնած պարտավորությունը՝ ընդունել այլընտրանքային զինծառայության մասին օրենքը: HRW-ը Բեռլինին կոչ է անում ճնշում գործադրել Ալիևի վրա Պաշտոնական Բեռլինը պետք է ճնշում գործադրի Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևի վրա՝ պահանջելով ազատ արձակել անհիմն ձերբակալված քաղաքական ակտիվիստներին և իշխանությունների ընդդիմախոսներին: Գերմանիայի իշխանություններին ուղղված նման կոչով է հանդես եկել Human Rights Watch իրավապաշտպան կազմակերպությունը: Ադրբեջանի նախագահը, հիշեցնենք, երկօրյա այցով Բեռլինում էր: Ադրբեջանական իշխանությունները այս տարվա մարտից ի վեր ազատ են արձակել 17 իրավապաշտպանների, լրագրողների և ակտիվիստների, որոնք պատասխանատվության են ենթարկվել և երկարաժամկետ ազատազրկման դատապարտվել քաղաքական շարժառիթներով: Բանտերում են մնում այլ լրագրողներ ու ակտիվիստներ, ովքեր ազատազրկման են դատապարտվել տարբեր մեղադրանքներով՝ խուլիգանությունից մինչև հարկերի վճարումից խուսափում: «Գերմանացի պաշտոնյաները պետք է նախագահ Ալիևին հասկացնեն, որ երկկողմ հարաբերությունների որակը կախված է միջազգային պարտավորությունների կատարումից»,- ասվում է Human Rights Watch-ի հայտարարությունում: Ալիևի ընտանիքը 64 միլիոն դոլար է վաստակել մանաթի արժեզրկման շնորհիվ OCCRP-ի տեղեկություններով Ալիևների ընտանիքին պատկանող AtaBank-ը, PashaBank-ը, ինչպես նաև Կասպիական զարգացման բանկը (CDB) ազգային տարադրամի 2015-ին տեղի ունեցած երկու խոշոր արժեզրկումների ընթացքում տարատեսակ մեքենայություններ են իրականացրել` խախտելով ֆինանսական շուկան կարգավորող ազգային օրենսդրության մի շարք դրույթներ: «Իլհամ Ալիևի ընտանիքը 2015-ին շուրջ 64 միլիոն դոլարի շահույթ է ստացել ազգային տարադրամի` մանաթի արժեզրկման արդյունքում», - պնդում են հետաքննող լրագրությամբ զբաղվող ամենահեղինակավոր կառույցներից մեկի` «Կազմակերպված հանցավորության և կոռուպցիայի ուսումնասիրության նախագծի» (OCCRP) ներկայացուցիչները այսօր հրապարակած զեկույցում: Հետաքննող լրագրողների ուշադրության կենտրոնում հայտնված կառույցներից մեկը` 2014-ի դեկտեմբերին ստեղծված և Ալիևների մերձավոր բիզնես գործընկեր Աշրաֆ Քամիլովին պատկանող Կասպիական զարգացմանը բանկը, օրինակ, կազմավորումից երեք օր անց 52 միլիոն դոլարի արտոնյալ վարկ է տրամադրել Ադրբեջանի պետական նավթային ընկերությանը` SOCAR-ին: «Գործարքի կնքումից երեք շաբաթ անց Կենտրոնական բանկն արժեզրկեց մանաթը, ինչի արդյունքում Կասպիական զարգացման բանկը միայն ամերիկյան տարադրամի փոխարժեքի կտրուկ տատանման շնորհիվ կարողացավ ավելի քան 12 միլիոն դոլար վաստակել: Դեկտեմբերյան արժեզրկման արդյունքում միայն այս վարկից բանկի ստացած շահույթն է՛լ ավելի աճեց` հասնելով 24 միլիոն դոլարի», - նշում են զեկույցի հեղինակները: Մեքենայությունների մոտավորապես նույն մեխանիզմն է գործել նաև AtaBank-ի պարագայում, որպես որի հիմնական սեփականատեր նշվում է Իլհամ Ալիևի որդու` Հեյդարի անունը, իսկ նախագահի դստրերը` Լեյլան և Արզուն, բանկի բաժնետերերն են: «Մանաթի առաջին արժեզրկումից երկու օր առաջ` 2015-ի փետրվարի 19-ին, Ալիևների ընտանիքի հետ սերտ կապեր ունեցող ընկերություններից մեկը` շինանյութի արտադրությամբ զբաղվող AAL-ը, վերակառուցում է բանկից վերցված 76 միլիոն դոլարի վարկը` վճարելով այն մանաթով և նույն օրը շատ ավելի մեծ դոլարային վարկ վերցնելով», - գրում են զեկույցի հեղինակները՝ մանրամասնելով․ - «Երկու օր հետո, երբ մանաթն արժեզրկվեց, AAL ընկերությունը կարողացավ շուրջ 20 միլիոն, իսկ AtaBank-ը` 39 միլիոն դոլարի շահույթ ապահովել»: Ալիևների ֆինանսական կայսրության երրորդ անդամը Ադրբեջանի առաջին տիկին Մեհրիբան Փաշաևա-Ալիևայի հարազատների կողմից ստեղծված և նախագահի դստրերի կողմից վերահսկվող PashaBank-ը, ըստ «Կազմակերպված հանցավորության և կոռուպցիայի ուսումնասիրության նախագծի» հրապարակած զեկույցի, կարողացել է 2015-ին իրականացված արտարժութային գործարքների շնորհիվ 28 միլիոն դոլարի շահույթ ապահովել: «Ուշագրավ է, սակայն, որ այդ գործարքների մասին որևէ պաշտոնական տեղեկատվություն բանկի հաշվետվության մեջ ընդհանրապես չկա», - գրում են զեկույցի հեղինակները: «Այս գործարքների արդյունքում որոշ հարցեր են ծագում: Արդյո՞ք Ադրբեջանի նախագահը տեղյակ է եղել մանաթի առաջիկա արժեզրկման մասին, արդյո՞ք ինքը նախագահը կամ նրա թիմակիցներից որևէ մեկը, կամ բոլորը միասին քայլեր են ձեռնարկել` պաշտպանելու իրենց պատկանող բիզնեսներն ու օգտագործելու ստեղծված ճգնաժամային կացությունը՝ շահույթ ստանալու նպատակով», - շարունակում են զեկույցի հեղինակները` հիշեցնելով, որ ի տարբերություն Ալիևների ընտանիքի, Ադրբեջանի բնակչության և գործարար աշխարհի մեծամասնության համար 2015-ը պարզապես մղձավանջային էր․ - «2015-ի երկու արժեզրկումների հետևանքով բանկային համակարգը ավելի քան մեկ միլիարդ դոլարի վնաս կրեց: Ադրբեջանական առնվազն չորս բանկեր փակվեցին, ևս երկուսը ստիպված էին միավորվել: Շարքային քաղաքացիները մանաթի արժեզրկմանը պատրաստ չէին, և շատերը կորցրեցին իրենց խնայողությունների կեսը»: Մետաքսյա Շալունց